Οίκοι ανοχής στην «πολιτεία της ανοχής»

Κυκλοφόρησε το νέο βιβλίο του Χάρη Παπαδάκη – Νταραμανελίτη.

Βιβλιοκριτικές

Του Μανώλη Κούνουπα Χαρίδημος Ανδρ. Παπαδάκης: Οίκοι Ανοχής «Στην πολιτεία της ανοχής»

 «Ποια τάχα φουρτούνα

φουρτούνιαζε μέσα μου

και ποια ανεμοζάλη.

Μια πίκραν’ αμίλητη

μια πίκρ’ ανεξήγητη

μια πίκρα μεγάλη»

«Συντρίμμια της ζωής» Κωστής Παλαμάς

 Αποτελεί ευοίωνο ορόσημο, ότι κατά τις τελευταίες δεκαετίες ανεφάνη στον πνευματικόν ορίζοντα της πόλης πληθώρα εκδόσεων. Ξαφνιάζει ευχάριστα αυτό το διανοητικό επίτευγμα, αυτή η αλλεπάλληλη κυκλοφορία βιβλίων από μια πλειάδα νέων ανθρώπων μιας δυναμικής γενιάς, που ξεχωρίζει για το κοφτερό της μυαλό και την αγάπη της για τα γράμματα. Πρωτοφανής για τα ελληνικά χρονικά αυτή η ευρεία εκπόνηση λογοτεχνικού και επιστημονικού έργου, άφθαστου σε όγκο και ποιότητα. Πρόκειται για φαινόμενο σπάνιο, που επιβεβαιώνει και πιστοποιεί την αδιάπτωτην αλληλουχία της γνωστής ρεθεμνιώτικης παράδοσης.

Επίλεκτο μέλος, αυτής της καταξιωμένης στα γράμματα ρεθεμνιώτικης νεότερης γενιάς, ο παραγωγικός συγγραφέας και νομικός Χαρίδημος Ανδρ. Παπαδάκης, γνωστός και με το φιλολογικό προσωνύμιο «Νταραμανελίτης». Εμφορούμενος από έναν ασίγαστον ερευνητικό οίστρο και με διάχυτα τα αισθήματα για τη γενέτειρα, ο συμπολίτης επισημαίνει και ανασύρει, κατά καιρούς, λανθάνουσες πτυχές της τοπικής ιστοριογραφίας. Φέρνει στην επιφάνεια εκείνα τα άγνωστα ιστορικά δεδομένα, τα οποία ίσαμε χθες βρίσκονταν ξεχασμένα και παραπεταμένα, τα οποία απαξιώθηκαν και αγνοήθηκαν είτε ως περιθωριακά, επομένως αμελητέα, ασήμαντα, είτε επειδή απαιτούσαν οι περιστάσεις ιδιαίτερους λεπτούς χειρισμούς και προσεκτική αντιμετώπιση σε δημοσιοποίησή τους. Βασικός συντελεστής οι κοινωνικές προκαταλήψεις.

 Ο συμπολίτης συγγραφέας έχει ήδη στο ενεργητικό του πλείστες εκδόσεις δείγματα επιμελημένης γραφής. Αρύεται κάθε έγκυρη πληροφόρηση από εκατοντάδες πηγές, μελετά το θέμα σφαιρικά μας αποκαλύπτει και αναδεικνύει άγνωστες, σημαντικές συνιστώσες του διαχρονικού ρεθυμνιακού «γίγνεσθαι».

 Στο πρόσφατο βιβλίο του «Οίκοι ανοχής» – το παρόν είναι το 10^ο του συγγραφέως – αναφέρεται με ενάργεια σε όλο το δράμα των δυστυχισμένων αυτών πλασμάτων, που είναι οι πόρνες. Αθύρματα στα χέρια αχρείων εκβιαστών, μη έχοντας στον ήλιο μοίρα, κατάντησαν, να ξεπέσουν σ’ αυτό το πρόστυχο επάγγελμα, μέσα στο πλέγμα στων κοινωνικών συνθηκών και των ατυχών συγκυριών. Ο Χ.Α.Παπ. καταπιάνεται αυτή τη φορά με ένα θέμα συζητήσιμο. Με δεδομένη την ευαισθησία της κοινής γνώμης, θα το ‘λεγα συγγραφικό εγχείρημα. Παρ’ όλα αυτά κατορθώνει, να ξεπεράσει τις αποτρεπτικές συνθήκες και να αντιπαρέλθει εύστοχα τα κοινωνικά ταμπού. Με υπευθυνότητα και σοβαρότητα, μας δίδει ένα κείμενο χωρίς ανοίκειες φράσεις ή λέξεις και χωρίς αμετροέπεια της γλώσσας. Χωρίς το εξεζητημένο ύφος άλλων συγγραφέων της πιάτσας και του λαϊκισμού. Στηλιτεύει με ειλικρίνεια, περίτεχνα, εύστοχα, όσο και δικαιολογημένα, ενίσταται ως νομικός με εύλογη διαμαρτυρία, με δυσανασχέτηση απέναντι σ’ αυτήν την κοινωνικήν αθλιότητα, που είναι η κόλαση της πορνείας. Μας μεταφέρει κινηματογραφικά σε ένα παλαιότερο Ρέθυμνο και σε εποχές στις οποίες, για τις πόρνες, δεν υπήρχε έλεος. Ζούσαν περιφρονημένες, απομονωμένες, όπως οι λεπροί, σε ελεεινές τρώγλες, σε συνθήκες άθλιες επάνω στη Φορτέτζα και υπέμεναν καρτερικά αυτή τη στερημένη μαρτυρική ζωή. Έφταναν σ’ αυτή την κατάντια όχι μόνο από ένδεια και ανέχεια, αλλά και επειδή ξεγελάστηκαν και εμπιστεύτηκαν κάποιους για εύκολο πλουτισμό. Ο άβουλος και εύπιστος χαρακτήρας και τα υποκριτικά λόγια συνετέλεσαν, να παρασυρθούν και να πιαστούν στην παγίδα.

 Κοπέλες άβγαλτες, αμάθητες και άπειρες κατέφθαναν από την ύπαιθρο στην πόλη. Συνήθως ανήλικες, ορφανές και απροστάτευτες έπεφταν ανυποψίαστα αθώα θύματα στα δίχτυα σωματεμπόρων προαγωγών, οι οποίοι μεθοδικά και συστηματικά τις έπειθαν και τις οδηγούσαν στην πορνεία για εκμετάλλευση.

 Γύρω από την πορνεία κινείται, βολεύεται και επιβιώνει ένας κόσμος αχρείος και νοσηρός. Αδίστακτοι εκμαυλιστές, άτομα του υποκόσμου, του σκοινιού και του παλουκιού. Ύποπτα κυκλώματα της νύχτας λυμαίνονται, έρποντας στο σκοτάδι, αυτή την απερίγραπτη αθλιότητα.

Ο συγγραφέας επινοεί έναν σαφή διαχωρισμό «ειδικοτήτων» κατανέμει «αρμοδιότητες» και μας ενημερώνει για όλον αυτόν τον περιρρέοντα δυσώδη βούρκο της πορνείας και πάσης ανομίας.

Ούτω πως σύμφωνα με αυτήν την διάταξη ο «μαστρωπός» είναι το άτομο, που εκμεταλλεύεται πολλές πόρνες, λαμβάνοντας ποσοστά. Ο «σωματέμπορος» κουβαλάει την κοπέλα σε άλλη πόλη, την πουλάει σαν εμπόρευμα στο μαστρωπό και την εγκαταλείπει. Ο «προστάτης» έχει την πόρνη ερωμένη και ζει από τα χρήματά της. Η «τσατσά» είναι συνήθως παλιά πόρνη, ζει με αυτήν και από αυτήν. Φροντίζει την καθαριότητα του πορνείου και το μαγείρεμα. Εκτός από τις προαναφερόμενες «ειδικότητες» υπάρχουν και οι βοηθητικές εκείνες όπως του παραγγελητή, ή «πουσουνιστή», κ.λπ.

 Μεταξύ των απαγορευτικών εντολών του σχολείου στα παιδικά μας χρόνια ήταν η είσοδος στην Φορτέτζα. Αναλογιζόμενοι τις συνέπειες (αυστηρή επίπληξη, αποβολή, κοσμία διαγωγή κ.λπ.) δεν τολμούσαμε ούτε να πλησιάσομε. Στα χρόνια του δημοτικού σχολείου στο άκουσμα και μόνο του ονόματος Φορτέτζα, μας κυρίευε φόβος και τρόμος. Η Φορτέτζα φάνταζε στα μάτια μας σαν ένα τρισάθλιο κολαστήριο. Πιστεύαμε και μας έδινε την εντύπωση, ότι ήταν ένας τόπος, που βασανίζουν με μαρτύρια τις κακές, αμαρτωλές γυναίκες.

 Στο κεφάλαιο «Το Πεντάγωνο οχυρό», ο συγγραφέας μας αποκαλύπτει μιαν ιστορικήν ανακρίβεια. Φέρνει στο φως την άγνωστη ίσαμε σήμερα και αναμφισβήτητη, όπως ισχυρίζεται, κατασκευή του οχυρού, το οποίο ορθώνεται μπροστά από την κυρία είσοδο της Φορτέτζας. Πρόκειται για το γνωστό ως «Προμαχώνας» ή «Φυλακές» και πρόσφατα ως «Μουσείο». Βασιζόμενος σε αδιάσειστα στοιχεία ο Χ.Α. Παπ. αποφαίνεται, ότι ο «Προμαχώνας» είναι Οθωμανικό και όχι Ενετικό έργο. Άλλο ανεξερεύνητο στοιχείο, το οποίο αγνοούσαμε, είναι ότι αυτό το κτίριο υπήρξε κάποτε πορνείο επί μια εικοσαετία.

 Πολλά άλλα αξιοσημείωτα στοιχεία αποκαλύπτει ο συγγραφέας στα επόμενα κεφάλαια «Βενετοκρατία», «Αιγυπτιοκρατία», «Οθωμανοκρατία», τα οποία εμπεριέχουν αυθεντικές αναφορές των οθωμανικών αρχών. Πρόκειται για διαταγές, καταγραφές και επίσημες εγκυκλίους, στοιχεία τα οποία έρχονται στη δημοσιότητα κατά πρώτον. Στο επόμενο κεφάλαιο «Μεγάλες Δυνάμεις – Κρητική Πολιτεία» προξενεί αισθήματα αποτροπιασμού το απαράδεκτο αίτημα των τεσσάρων ναυάρχων για πρόσκληση πορνών και άφιξη στα Χανιά ενός τεράστιου αριθμού.

 Ένα από τα ξεχωριστά, ενδιαφέροντα κεφάλαια είναι η ιστορία της μαντάμ Ορτάνς, μιας πολυδιάστατης όσο και πολυσυζητημένης προσωπικότητας. Στις επόμενες 50 σελίδες του βιβλίου (131-184) ακολουθούν σκόρπιες αναφορές, στο θέμα της πορνείας, παλαιότερων επωνύμων ρεθεμιωτών συγγραφέων, μεταξύ των οποίων και μιας αθηναίας της μαντάμ Ντορεμί και κατά κόσμον Λιλίκας Νάκου. Οι πλείστοι εξ’ αυτών ασχολούνται παρεμβατικά και δεν καταπιάνονται σε αναλύσεις και λεπτομέρειες. Παρά τις αδόκιμες φράσεις ορισμένων, γραφής αδόκιμης και παρεκκλίνουσας, όλους τους συνέχει δέος γι’ αυτήν την ανθρώπινη κατάντια και όλοι αναφέρονται με ενάργεια και σαφήνεια. Ο αείμνηστος νονός μου Γ. Καλομενόπουλος αποτυπώνει αριστοτεχνικά το δράμα της πορνείας σε στίχους του. Η καθηγήτρια Λιλίκα Νάκου (Πολυμενάκου) καταξιωμένη συγγραφέας και με πολλά βιβλία στο ενεργητικό της, η οποία έφυγε πικραμένη από το Ρέθυμνο, έχει αποδώσει με λυρισμό και ζωντάνια κάθε της πνευματικό έργο. Συναρπάζει σε ρεαλιστική περιγραφή μια σχολική επίσκεψη της στη Φορτέζα, όταν κάποτε βρέθηκε άθελά της σε ένα περιβάλλον άθλιο, εν αγνοία του τι συμβαίνει εκεί.

 Ο Χαρίδημος Παπαδάκης, με νόημα άμεσο και ξεκάθαρο, καλύπτει το επί μέρους θέμα σε όλο το φάσμα., χωρίς ν’ αφήνει παρείσακτα, εμβόλιμα υπονοούμενα, χωρίς νόθευση της αλήθειας και χωρίς σκόπιμες παραποιήσεις. Αποτείνεται στον αναγνώστη, με σεβασμό, αριστοτεχνικά άψογα.

 Η αξία του βιβλίου και η προσφορά του έγκειται κυρίως στο πλήθος των πληροφοριών που μας παρέχει με σαφήνεια σε ένα θέμα σκοτεινό, ακανθώδες και φτωχό σε ιστορικές μαρτυρίες, σχετικά με τον αποκλίνοντα θα λέγαμε, κοινωνικό βίο από τους συμβατικούς κανόνες. Θα μπορούσε να επισημάνει κανείς την αποπνικτική ατμόσφαιρα της Βενετοκρατίας, Αιγυπτιοκρατίας και Οθωμανοκρατίας, καθώς επίσης τα επί Κρητικής Πολιτείας ξενόφερτα χαλαρά ήθη. Σ’ αυτή την ηθική μόλυνση της Κρήτης υποφώσκει εν τούτοις η ελπίδα για την απαλλαγή από το μίασμα, λες και κυοφορείται μια κάθαρση.

 Ο Χαρ. Α. Παπ. μας δίνει πλείστα όσα στοιχεία και άγνωστα ιστορικά δεδομένα μιας παρακμιακής περιόδου της πόλης μας, η οποία δε σχετίζεται μόνο με την πορνεία, αλλά και με κάθε τι άλλο σχετικό με την πορεία του πολυκύμαντου, πολυτάραχου και… άτακτου, καθημερινού ρεθεμνιώτικου βίου.

 Δημοσιοποιείται εξ’ άλλου ένα πλούσιο, ντοκουμενταρισμένο ιστορικό υλικό, αποκαλυπτικό για τις αυταρχικές απολυταρχικές θέσεις και συμπεριφορές της Οθωμανικής διοίκησης. Οι χαρακτηριστικές συλλεκτικές φωτογραφίες συνδυάζονται αρμονικά ως asorti με το κείμενο.

 Στις μεγάλες αρετές του βιβλίου, η πληρότητα των ντοκουμέντων, η εμπεριστατωμένη έρευνα, η αντικειμενικότητα και η άρτια δομή. Ωστόσο θα πρέπει να προσθέσουμε ακόμα μια. Την αφηγηματική γοητεία. Ο Χαρίδημος Α. Παπαδάκης είναι ο εξαίρετος αφηγητής, που ξέρει να κρατήσει αμείωτο το ενδιαφέρον του αναγνώστη. Το βιβλίο διαβάζεται απνευστί. Αλλά εκτός από ευχάριστο ανάγνωσμα αποτελεί μια μοναδική ιστορική πηγή για το λάτρη της ιστορίας και για κάθε ειδικό επιστήμονα.

Αξίζει να απομακρυνθώ από το θέμα και να ανοίξω μια παρένθεση σε ένα άγνωστο, εντυπωσιακό κεφάλαιο. Αξέχαστος μένει στη μνήμη ο συμπολίτης και παππούς του συγγραφέα, Αντώνης Παπαδάκης. Υπήρξε μια αλησμόνητη φυσιογνωμία της προηγούμενης γενιάς, εκείνης της αξιοπρέπειας, της ευθύτητας και της ειλικρίνειας που έσβησε. Με πλούσια δράση, στο ενεργητικό του δημοκρατική και πατριωτική. Έλαβε μέρος και τραυματίστηκε ως χωροφύλακας στο επαναστατικό κίνημα της «Εθνικής Άμυνας» του Ελευθέριου Βενιζέλου (Θεσσαλονίκη 1916). Συνελήφθη στο Ρέθυμνο ως μέλος της αντιστασιακής ομάδας Γιακουμογιαννάκη (Ε.Α.Μ.) στην Κατοχή μετά από προδοσία. Μεταφέρθηκε κρατούμενος στο κολαστήριο του Νταχάου. Δραπέτευσε και πολέμησε με τους παρτιζάνους του Τίτο στη Σερβία. Μετά από βαριάς μορφής κρυοπαγήματα ακρωτηριάστηκε το πόδι του και έκτοτε έμεινε ανάπηρος. Η παρουσία με το πέρασμά του από την πόλη υπήρξε σεμνή, ξεχωριστή και αγαπητή.

 Η αισθητική, ποιοτική, όσο και ευανάγνωστη εκτύπωση του βιβλίου οφείλεται στις καλλιτεχνικές «Γραφικές Τέχνες Καραγιαννάκη» Επιμέλεια κειμένων: Δέσποινα Κ. Κανακάκη, Εξώφυλλο: Μαρία Π. Μακρυποδάκη, Σελιδοποίηση Ειρήνη Βασ. Γρηγοράκη, Σχ. Βιβλ. 14×20 Χαρτί Velvet σελ. 235.

Ρεθεμνιώτικα ΝέΑ 25-7-2014

http://www.rethnea.gr/article.aspx?id=16553

 

ΚΩΣΤΗ ΗΛ. ΠΑΠΑΔΑΚΗ  www.ret-anadromes.blogspot.com ΧΑΡΙΔΗΜΟΣ ΑΝΔΡ. ΠΑΠΑΔΑΚΗΣ ΟΙΚΟΙ ΑΝΟΧΗΣ ΣΤΗΝ “ΠΟΛΙΤΕΙΑ ΤΗΣ ΑΝΟΧΗΣ”[Γραφικές Τέχνες Καραγιαννάκη, Ρέθυμνο 2013, σχ. 8^ο (20Χ14), σσ. 235]

Σε προηγούμενο σημείωμά μου («Οι Αφρικανοί στην Κρήτη, Χαλικούτες») είχα σημειώσει για τον συμπολίτη φίλο συγγραφέα Χαρίδημο Ανδρ. Παπαδάκη, ότι συνηθίζει με τα βιβλία του να μας διδάσκει την ιστορία με έναν τρόπο εντελώς διαφορετικό από αυτόν που, συνήθως,
ακολουθεί η κλασική ιστοριογραφία. Γιατί στον Χάρη Παπαδάκη αρέσει να ξεκινά, συνήθως, από τα «ψιλά» και επουσιώδη ενός τόπου και μιας εποχής και, τελικά, να ανάγεται και να αγκαλιάζει ολόκληρο το φάσμα τής ιστορικής τού εν λόγω τόπου πορείας και πραγματικότητας. Με παρόμοιο τρόπο, μπορώ να πω ότι ο Χ. Παπαδάκης προσέγγισε και το παρουσιαζόμενο με το παρόν σημείωμά μου πόνημά του, με το όλως απρόσμενο θέμα, που έρχεται, για  άλλη μια φορά, να εκπλήξει το αναγνωστικό κοινό τού Ρεθύμνου, εξετάζοντας και αναδεικνύοντας μιαν άλλην ακόμα – μετά τους αγαπημένους του Αφρικανούς (Χαλικούτες) και τους Λεπρούς– περιθωριοποιημένη και παραγκωνισμένη ομάδα ανθρώπων, τις πόρνες τού Ρεθύμνου. Τίτλος τής νέας συγγραφής τού Χ. Παπαδάκη: «Οίκοι ανοχής στην “πολιτεία τής ανοχής”», όπου δανείζεται τη γνωστή φράση τού αγαπημένου του συγγραφέα τής Ντάρα Μανέλα, Γ. Δαλέντζα. Για άλλη μια φορά ο Χάρης Παπαδάκης και στη συγκεκριμένη έρευνά του ωθήθηκε από το δυνατό ενδιαφέρον του «για το μεγάλο βουβό πρόσωπο τής Ιστορίας, τον απλό άνθρωπο!».

Ειδικότερα, το βιβλίο αυτό αποτελεί, θεωρούμε, σπουδαία πηγή πληροφοριών γύρω από το αρχαιότερο επάγγελμα, από ύπαρξης κόσμου, την πορνεία, που ξεκίνησε ως «ιερά πορνεία», μέσα στους ναούς και τα ιερά τής θεάς τής γονιμότητας των αρχαίων λαών, γι’ αυτό και οι πόρνες έμειναν, έκτοτε, στην ιστορία και με την ονομασία: «ιερόδουλοι». Αλλά, πέραν των άφθονων και γενικών πληροφοριών που το παρουσιαζόμενο σύγγραμμα τού Χ. Παπαδάκη μάς προσφέρει γύρω από το θέμα τής πορνείας, διαχρονικά, σημαντικό βάρος, για μας τους Ρεθυμνιώτες, έχουν, θεωρούμε, οι «ειδικές» πληροφορίες που μέσω αυτού παρέχονται και για την πορνεία στο Ρέθυμνο, με πλούσια, εδώ, αναφορά στη ζωή και τα ήθη των πορνών τού Ρεθύμνου στη συνοικία εγκατάστασής τους, που ήταν πότε εντός τού φρουρίου τής Φορτέτζας, πότε εκτός αυτού, στο Πεντάγωνο οχυρό των παλιών φυλακών και σημερινού Μουσείου, και πότε στην παρακείμενη οδό Χειμάρρας που οδηγεί στους δύο αυτούς χώρους.

Το βιβλίο δομείται σε τέσσερα κεφάλαια, από τα οποία τα δύο πρώτα («Ο Άξονας» και «Ο Χρόνος») αφορούν σε γενικές, αρχικά, πληροφορίες, για να καταλήξουν, στο τέλος τους, και σε ειδικότερες για την πόλη μας πληροφορίες. Το πρώτο κεφάλαιο, «Ο Άξονας», αναφέρεται στην πλούσια ονοματολογία τού θέματος, με προσεκτικό διαχωρισμό από τον συγγραφέα τής σημασίας τού κάθε ονόματος, γύρω από τα οποία, κατά το μάλλον ή ήττον, στους περισσότερους επικρατεί μεγάλη σύγχυση. Η επί μέρους ονοματολογική προσέγγιση τού κεφαλαίου αυτού ακολουθεί, σε υποκεφάλαια, που έχουν ως τίτλους τα εξής ονόματα: πόρνη, πορνεία, προαγωγός, μαστροπός, σωματέμπορας, προστάτης, τσατσά, παραγγελητής και το κεφάλαιο καταλήγει με αναφορά στα αφροδίσια νοσήματα και τη ρεθεμνιώτικη συνοικία τής Φορτέτζας– με τους παρακείμενους δρόμους Χειμάρρας- Καμπίτση και το Πεντάγωνο οχυρό- που στη συνείδηση των Ρεθεμνιωτών ήταν συνδεδεμένα, ανέκαθεν, με την πορνεία.

Το δεύτερο κεφάλαιο, «Ο χρόνος», αναφέρεται στο χρονολογικό πλαίσιο τής πορνείας σε αναφορά πάντοτε προς την πόλη μας, το Ρέθυμνο. Το κεφάλαιο αυτό αρχίζει από τα χρόνια τής Ενετοκρατίας και συνεχίζει με τις υποκεφάλαια: Οθωμανοκρατία, Αιγυπτιοκρατία, Μεγάλες Δυνάμεις- Κρητική Πολιτεία, και συνεχίζει με τα τα καφωδεία στην Κρήτη, τις Απελάσεις και τον νόμο περί χαμαιτυπείων, τους Ρώσους (στα χρόνια τής Κρητικής Πολιτείας), τα Ρεθεμνιώτικα καφέ- σαντάν, τα Αφροδίσια νοσήματα και τα ρεθεμνιώτικα νοσοκομεία και θέτει ως κατακλείδα την περίφημη μαντάμ Ορτάνς, της οποίας την ιστορία θέτει στην αληθινή της βάση ως εντελώς φανταστικής και ανύπαρκτης για το Ρέθυμνο.

Το τρίτο κεφάλαιο, «Η πένα», μελετά αποσπάσματα έργων ρεθεμνιωτών λογοτεχνών- ποιητών και πεζογράφων- που στα έργα τους κάνουν αναφορά και στο θέμα τής πορνείας στο Ρέθυμνο (Παντελής Πρεβελάκης, Γιώργης Καλομενόπουλος, Ανδρέας Νενεδάκης, Λιλίκα Νάκου, Γιάννης Δαλέντζας).

Το τελευταίο κεφάλαιο τού βιβλίου, «Η αφήγηση»- όπως δηλώνει και ο τίτλος του- ερευνά και διεξέρχεται, στο πλαίσιο τής γενικότερης μελέτης τού συγγραφέα, τις αφηγήσεις και τις προσωπικές μαρτυρίες που του κατέθεσαν συμπολίτες, τους οποίους ο συγγραφέας καντονομάζει και αναφέρει, ευχαριστιακά, στον Πρόλογο τού βιβλίου. Εδώ έχουμε μίαν καταγραφή τής ζωής στα πορνεία με κάθε λεπτομέρεια, των άγραφων νόμων που ρύθμιζαν και καθόριζαν αυτά, σε μια εποχή που δεν υπήρχε η σημερινή σεξουαλική απελευθέρωση των ηθών. Αναφέρονται, επίσης, και οι σχέσεις τής τότε μαθητικής νεολαίας με τα πορνεία τής οδού Χειμάρρας, καθώς και πρόσωπα και πράγματα τής τελευταίας δεκαετίας λειτουργίας των οίκων ανοχής στο Ρέθυμνο (1960), όπως και πολλές προσωπικές εμπειρίες και αναμνήσεις τού συγγραφέα από τα ύστερα αυτά χρόνια. Ενδιαφέρουν οι επί μέρους ενότητες τού κεφαλαίου αυτού, που είναι: Πρόσφυγες, Γερμανική Κατοχή, Κουρεμένες, Τα σπίτια, Οι μπεντενιώτισσες, Προστάτες- αγαπητικοί, Τσατσάδες- καθαρίστριες, Παραγελητές ή πουσουνιστές, Η πελατεία, Το Υγειονομικό, Τα καφενεία, Οι ταβέρνες, Τα Ιδιαίτερα, το Τέλος.

Μετά τη γενική αυτήν και συνοπτική, κατά κεφάλαιο, καταγραφή των Περιεχομένων τού παρουσιαζόμενου βιβλίου, σημειώνω και κάποια, ακόμη, ενδιαφέροντα ειδικότερα θέματα αυτού. Πρόκειται, τωόντι, για μελέτη που παρέχει σημαντικές άγνωστες πληροφορίες σχετικά με την πορνεία στον τόπο μας και την ανθρωπογεωγραφία τού Ρεθύμνου στον συγκεκριμένο χώρο, διαχρονικά. Ιδιαίτερα, πάντως, ενδιαφέρουσα είναι η περίοδος τής Κρητικής Πολιτείας με την άφιξη στην Κρήτη χιλιάδων στρατιωτών των Διεθνών Δυνάμεων, που επέβαλε τη ραγδαία αύξηση και εξάπλωση τής πορνείας στις μεγάλες πόλεις τού νησιού. Τότε, με τον νόμο περί χαμαιτυπείων, γνωστοποιείται και γκετοποιείται η πορνεία σε ορισμένα μόνο περίκλειστα μέρη των πόλεων. Τότε είναι που δημιουργούνται και τα γνωστά καφωδεία και τα καφέ- σαντάν τού Ρεθύμνου, τα οποία ο συγγραφέας καταγράφει λεπτομερώς, όπως και το ήθος και την ατμόσφαιρα γενικότερα τής πόλης μας τον καιρό εκείνο. Σημαντική, επίσης, η αναφορά τού βιβλίου και στις καταγραφές των ξένων περιηγητών με τον έντονα ηθογραφικό τους χαρακτήρα, καθώς και σε κάποια εντυπωσιακά είδη πορνείας, όπως αυτής των λεπρών, των γυναικών σκλάβων, αλλά και των χαμάμ, όπου, πλέον τής γυναικείας, απετέλεσαν κέντρα και εστία και τής ανδρικής (συχνά και παιδεραστικής) πορνείας.

Ιδιαίτερο, όμως, ενδιαφέρον, προσωπικά, βρίσκουμε και στην πλούσια ονοματολογία τού βιβλίου γύρω από το εν λόγω θέμα τής πορνείας, γενναία γεύση τής οποίας έχουμε ήδη πάρει από όσα σχετικά έχουν μέχρι τώρα λεχθεί και για την οποία (ονοματολογία) ο συγγραφέας φαίνεται να επέδειξε ιδιαίτερο ενδιαφέρον και επιμέλεια [πβ., πλέον των όσων μέχρι εδώ έχουν γραφεί και τα υποκριτικά για τον συγγραφέα ονόματα: ιερόδουλη, πολιτική, δημόσια, κοινή γυναίκα κ.λπ και, επίσης, χαμαιτυπείον, οίκος ανοχής, σεμνείον (στα βυζαντινά χρόνια), διαφθορείον κ.λπ., ενώ ο λαός χρησιμοποιεί, περαιτέρω, και άλλες απλούστερες και καίριες λέξεις, που συχνά ακούγονται και εκτοξεύονται ως ύβρεις]. Όπως δηλώνει ο συγγραφέας, πονεί με όλες αυτές τις «υποκριτικές» και κακόγουστες λέξεις γύρω από την πόρνη- θύμα και τον κόσμο της και, σεβόμενος τις κατ’ επάγγελμα πόρνες, ως θύματα και «σφάγια» τής κοινωνίας, αποφεύγει στο βιβλίο του την υποκρισία των παραπάνω λέξεων και, αντ’ αυτών, χρησιμοποιεί κανονικά τις αρχαίες ελληνικές λέξεις πόρνη και πορνείο.

Πέραν των παραπάνω, στις αρετές τού βιβλίου καταλέγουμε και το ό,τι σε κάθε θέμα που αναπτύσσει ο συγγραφέας επεκτείνεται σκόπιμα σημαντικά και δίνει έντονο και το τοπικό, κάθε φορά, και χρονικό πλαίσιο δράσης και άσκησης τής πορνείας με πολύ περισσότερα και πλουσιότερα στοιχεία, ώστε η συγγραφή του αυτή, στο τέλος, να καθίσταται μια αληθινή συνοπτική εγκυκλοπαίδεια τού παλιού Ρεθύμνου.

 Η προσπάθειά τού Χάρη Παπαδάκη υπήρξε και αυτή τη φορά φιλόπονη, εξαντλητική, επίπονη και αγωνιώδης. Γι’ αυτό συγχαίρουμε και θερμά ευχαριστούμε τον εκλεκτό και δόκιμο συμπολίτη μας συγγραφέα και του ευχόμαστε να έχει υγεία και δύναμη, για να συνεχίζει τη γόνιμη, εργώδη και δημιουργική δραστηριότητά του στον χώρο των Ρεθεμνιώτικων Γραμμάτων, στα οποία τόσο μεγάλη και ουσιαστική είναι η μέχρι σήμερα συμβολή και προσφορά του.

 Μιχάλης Τρούλης: Χάρη Παπαδάκη- Οίκοι Ανοχής στην »πολιτεία της ανοχής»

Μην ανησυχείτε, πρόκειται για τον τίτλο του νέου βιβλίου του Χαρίδημου Ανδρ. Παπαδάκη, του αυτοαποκαλούμενου »Νταραμανελίτη», ο οποίος, από το 2004, μας έχει ξαφνιάσει οκτώ φορές, προσφέροντας μας από ένα βιβλίο, το πιο πολύτιμο δώρο, πάντα την ίδια περίοδο, μεταξύ Χριστουγέννων και Πρωτοχρονιάς, εκτός του έτους 2007, το οποίο αφιέρωσε στην
αναζήτηση των δρόμων που ακολούθησαν οι Χαλικούτες, φεύγοντας από την Κρήτη.( Βλ. του ίδιου, Οι Αφρικανοί στην Κρήτη – Χαλικούτες, Ρέθυμνο 2008, σε δύο εκδόσεις ). Τα βιβλία αυτά, καρπός της ιστοριοδιφικής του έρευνας, αναφέρονται σε ειδικά θέματα της Τοπικής Ιστορίας, όπως ο Νταραμανελίτης, τα Χασαπιά του Ρεθύμνου, το Νερό της Πολιτείας, οι Αφρικανοί στην Κρήτη – Χαλικούτες, ο Φάρος, ο Πλακιάς, οι Μεσκίνηδες και το πιο πρόσφατο, Οίκοι Ανοχής στην »πολιτεία της ανοχής». Όλα παρουσιάζονται μέσα από το ιστορικό τους πλαίσιο, πάντα με τον δικό του »νταραμανελίστικο» τρόπο, ολοζώντανα ! Οι επιλογές των θεμάτων αυτών είναι συνειδητές. Ανασύρει από το περιθώριο ανθρώπους, κυρίως άνδρες και γυναίκες, που είχαν αποκλειστεί από την ενεργό δράση στα τοπικά δρώμενα, και τους βάζει να παίξουν τον δικό τους καθημερινό ρόλο μέσα στο κοινωνικό σύνολο της εποχής τους. Έτσι καταξιώνεται και ο ίδιος και εμπεδώνει την προσωνυμία του, την οποία μας αποκάλυψε πρώτη φορά, όταν, ως νομαρχιακός σύμβουλος Ρεθύμνης, είχε την ευθύνη του Τομέα Πολιτισμού, χωρίς σ’ αυτήν την περίπτωση να μας εκπλήξει, τουλάχιστον όσους γνωρίζουμε τον χαρακτήρα του.( Βλ. του ίδιου, Ο Νταραμανελίτης, Ρέθυμνο 2004 ). Η διαπίστωσή του ότι στην πλουσιότατη βιβλιογραφία για την ανταλλαγή τμημάτων των πληθυσμών Ελλάδας και Τουρκίας, το 1923 (Βλ. ό. π. Οι Αφρικανοί…), δεν υπήρχε καμιά επίσημη αναφορά στους φυλακισμένους και στις πόρνες, που ακολούθησαν τον κοινό δρόμο της προσφυγιάς, του έδωσε, πιθανότατα, το κίνητρο να ερευνήσει τη ζωή και αυτών των ομάδων στον τόπο μας και να γράψει το νέο βιβλίο του, Οίκοι Ανοχής στην »πολιτεία της ανοχής», το Ρέθυμνο, όπως το χαρακτήρισε πρώτος ο Γιάννης Δαλέντζας. Μάλιστα, αν δεν ήθελε να υιοθετήσει και ο ίδιος αυτόν τον χαρακτηρισμό και να τον επικαιροποιήσει, ίσως να έδινε στο νέο βιβλίο του τον σημειολογικό τίτλο »Οδός Χειμάρρας», τον οποίο του είχα προτείνει, όταν μου ανακοίνωσε την πρόθεσή του να γράψει αυτό το βιβλίο, οπότε η »απομυστικοποίησή» του θα είχε ακόμη μεγαλύτερο ενδιαφέρον. Τα περιεχόμενα του νέου βιβλίου δομούνται σε τέσσερις ενότητες. Η πρώτη, με γενικό τίτλο ο άξονας, περιλαμβάνει την ονοματολογία, με έμφαση στις λέξεις και στις φράσεις η πόρνη, η πορνεία, τα πορνεία, τα σήματα, ο προαγωγός, ο μαστροπός, ο σωματέμπορος, ο προστάτης, η τσατσά, ο παραγγελητής , τα αφροδίσια νοσήματα, μια ρεθυμνιώτικη συνοικία, η Φορτέτσα και το πεντάγωνο οχυρό της οδού Χειμάρρας, που φιλοξένησε τις πόρνες την περίοδο 1909 – 1929, στο πλαίσιο των διαφόρων χρήσεών του. Η δεύτερη ενότητα, με τον γενικό τίτλο ο χρόνος, περιλαμβάνει το χρονολογικό πλαίσιο, που αρχίζει από τη Βενετοκρατία και φθάνει ώς το 1991… Οι πληροφορίες είναι ελάχιστες ώς την εγκατάσταση των Μεγάλων Δυνάμεων στην Κρήτη. ( Βλ. Επιμέλεια Μιχάλης Τρούλης, Πρακτικά Συνεδρίου, Ρέθυμνο 19 – 21 Οκτωβρίου 2007, Η Ρωσική Παρουσία στο Ρέθυμνο, 1897 – 1909, Ρέθυμνο 2011, σσ. 619, όπου καταχωρούνται 29 πρωτότυπες εργασίες. Η λεπτομερής παραπομπή αφορά σε όσους εξακολουθούν να αγνοούν αυτήν τη σπουδαία έκδοση της Ιστορικής και Λαογραφικής Εταιρείας Ρεθύμνου). Στο εξής μνημονεύεται και εισαγόμενη πορνεία στο Ρέθυμνο. Ιδιαίτερη αναφορά γίνεται στα Καφωδεία, στα καφέ σαντάν της Κρήτης. Τα ρεθυμνιώτικα καφέ σαντάν εμφανίστηκαν μαζί με τους Ρώσους και εξαφανίστηκαν με την αναχώρησή τους. Η τρίτη ενότητα, με γενικό τίτλο η πέννα, περιλαμβάνει τις αναφορές που κάνουν στο έργο τους για το ίδιο θέμα οι Ρεθυμνιώτες λογοτέχνες και ποιητές, με τη σειρά της γέννησής τους. Ο Γιώργης Καλομενόπουλος, ο ποιητής του Ρεθύμνου, αφιερώνει έξι ποιήματά του, από την ενότητα Τα τραγούδια του παλιού Ρεθύμνου, στις πόρνες και στον κόσμο γύρω απ’ αυτές.(Βλ. Ομότιτλη φωτομηχανική επανέκδοσή τους από τον Νίκο Μαμαγκάκη, με πρόλογο του Μιχάλη Τρούλη, έκδοση Ιδαία, Αθήνα 2008). Ο Παντελής Πρεβελάκης, ο κατ΄εξοχήν εκφραστής του ήθους και του ύφους ζωής του Ρεθύμνου, κάνει αναφορά μόνο στο πρώτο πεζογραφικό του δημιούργημα, Το Χρονικό μιας πολιτείας(1938), το »ποίημα του Ρεθύμνου».( Βλ. …μια μουσική ανάγνωση, από την Ομάδα »Χρόες», στο Ρέθυμνο, στις 12 Δεκεμβρίου 2009 ). Ο Γιάννης Δαλέντζας, ο δημόσιος κατήγορος της »πολιτείας της ανοχής», στα διηγήματά του, Ζωή δίχως άνοιξη, Η ωραία Γλυκέρα, Τ’αγριολούλουδα και ο Μανουαλίστας, είναι ιδιαίτερα καυστικός στις απόψεις του για την πορνεία. Επίσης, στα διηγήματά του Ψαροπούλα και Το σχοινί του κρεσμασμένου, είναι ο μοναδικός Ρεθυμνιώτης συγγραφέας που εξαπολύει δριμύ κατηγορώ εναντίον των παιδεραστών και της κοινωνίας της »πολιτείας της ανοχής». Ο Ανδρέας Νενεδάκης, ο αφηγητής του Ρεθύμνου, στα βιβλία του Οι Βουκέφαλοι και Άδεια Ηνιοχείας, που αφορούν στις περιόδους 1910 -1920 και 1922 – 1940 αντίστοιχα, αναφέρεται, επίσης, στο θέμα αυτό, αντλώντας »δάνεια» από τον Γιώργη Καλομενόπουλο. Τέλος, η Λιλίκα Νάκου,μη Ρεθυμνιώτισσα, περισσότερο γνωστή ως Κυρία Ντορεμί, από την ιδιότητά της ως δασκάλα της Ωδικής, στο ομώνυμο βιβλίο της περιγράφει μια εκδρομή, στο μέσο στου μεσοπολέμου, με τις μαθήτριες της στη Φορτέτσα, που της στοίχισε την άμεση απομάκρυνσή της από το Ρέθυμνο. Η τέταρτη ενότητα, με γενικό τίτλο Η αφήγηση, αναφέρεται στο κυρίως θέμα, που περιλαμβάνει, αναλυτικότερα, και τα στοιχεία που προέκυψαν από την έρευνα. Η ειδικότερη αναφορά στην υποδοχή των προσφύγων, στη σχέση των πορνών με τους Γερμανούς – ακόμη και ο αιμοσταγής Φριτς Σούμπερτ, όσο υπηρετούσε στο Ρέθυμνο, κοιμόταν με την Κ. Χ. – στις »κουρεμένες», στην περιγραφή των σπιτιών τους, στις μπεντενιώτισσες, στους προστάτες – αγαπητικούς, στις τσατσάδες -καθαρίστριες, στους παραγγελητές -πουσουνιστές, στην καθημερινότητά τους, στην πελατεία τους, στις υγειονομικές τους υποχρεώσεις, στον τρόπο λειτουργίας των καφενείων, στη μουσική που ακουγόταν σ’ αυτά, στις ταβέρνες, στα »ιδιαίτερα»,… στο σημαδιακό 1991 που σηματοδοτεί και το τέλος της αφήγησης. Στην ενότητα αυτήν αποκαλύπτεται και αναδεικνύεται περισσότερο ο ρεαλισμός του συγγραφέα, που κυριαρχεί σε όλα τα πονήματά του. Σήμερα η »πολιτεία της ανοχής» έμεινε χωρίς οίκους ανοχής, ακριβώς γιατί εξέλιπαν οι λόγοι που τους επέβαλαν και τους συντήρησαν. Στη θέση τους έμεινε μόνο η οδός Χειμάρρας, που κι αυτήν δεν θα ήταν άσχημο να τη μετονομάσουμε σε οδό Σινώπης ή Ελευθούς ή… (Βλ.Νίκος Α.Παπανικολάου, Έπου… Διάλογος με την εταίρα Σινώπη, Αθήνα 2005. Του ίδιου, Όταν εκεί πάνω… Διάλογος με την Ελευθώ, Αθήνα 2006, από τις εκδόσεις Σ. Ι. Ζαχαρόπουλος ),για να τιμήσουμε όλες εκείνες τις γυναίκες που άσκησαν με περίσσια αξιοπρέπεια το αρχαιότερο επάγγελμα… Μια τέτοια πράξη φαντάζομαι πως θα έβρισκε σύμφωνο και τον συγραφέα..

———————————————————————————————-

Γιώργος Φρυγανάκης:

                        Οίκοι ανοχής στην «πολιτεία της Ανοχής»

Τράβηξες τις κουρτίνες ενός μικρόκοσμου

  μοιραίου:

των οίκων ανοχής στην «πολιτεία της ανοχής».

Και φάνηκε το  πρόσωπο μιας «άλλης» κοινωνίας,

ψιμυθιωμένης με πούδρα μπόλικη

και κατακόκκινο κραγιόν …

                                                                *         *          *

Ζωντάνεψε η οδός Χειμάρρας στο βιβλίο σου

με τα  «κορίτσια», τις «τσατσάδες»

και τα «σπίτια» της^.

με τους «προστάτες» – «αγαπητικούς»

και τους «πουσουνιστές» της^.

με τις ταβέρνες και τα πολύβουα καφενεία της^.

με τα αλάνια και τις τσάρκες τους^.

με τους «πελάτες» της:  κρυφούς ή φανερούς,

πρωτάρηδες,  πρωτόφαντους ή μόνιμους,

μπερμπάντηδες  ή «αρχοντοπουριτανούς»,

ανίατα ασθενείς ή και διεστραμμένους

(για να κοιμάται ήσυχη η αρχοντοπολιτεία…).

Κι είχες μαζί σου μάρτυρες φερέγγυους:

Δαλέντζα, Πρεβελάκη, Νενεδάκη,

Καλομενόπουλο,  Λιλίκα Νάκου

και αμέτρητους επώνυμους

και ανώνυμους της «πιάτσας»…

Γιατί σεβόσουν πάντοτε τις  μικροϊστορίες

των ξεχασμένων της «μεγάλης» ιστορίας.

*         *          *

Ο κόσμος της  Χειμάρρας μετακόμισε

σε άλλα στέκια πια της πολιτείας

με  κώδικες ακόμη πιο σκληρούς

όμως με πιο μοντέρνο περιτύλιγμα!

Σήμερα εδώ στεγάζονται μουσεία,

εικαστικά εργαστήρια ή γκαλερί

και η ανηφόρα  οδηγεί στο κάστρο

της Φορτέτζας

για φεστιβάλ και άλλες εκδηλώσεις

της «Πόλης των Γραμμάτων»,

που οι «παλιοί» επισκέπτονται

 «τώρα»… ε-πιδεικτικά!

*         *          *

Θέλουνε κότσια να γραφούν τέτοια βιβλία^.

κότσια όχι ελίτικα, μα νταραμαν-ελίτικα!…

 

*Με αφορμή το βιβλίο «Οίκοι ανοχής στην

“πολιτεία της Ανοχής”» του Χαρίδημου

 Παπαδάκη, γνωστού και ως «Νταραμανελίτη».  

 ——————————————————————————–

Νικος Δερεδάκης: Χάρη Παπαδάκη: Οίκοι ανοχής στην πολιτεία της ανοχής.

 Κυκλοφόρησε πριν λίγες μέρες το νέο βιβλίο του φίλου, δικηγόρου Χάρη Παπαδάκη με τίτλο«Οίκοι Ανοχής στην πολιτεία της Ανοχής».

 Από το 2004 ο Χάρης έχει μια πλούσια συγγραφική-εκδοτική δραστηριότητα, εκδίδοντας, κάθε χρόνο, σχεδόν και από ένα πόνημα. Ξεκίνησε με τον «Νταραμανελίτη» το 2004,«Τα Χασαπιά του Ρεθύμνου και όχι μόνο» το 2005, «Το νερό μιας Πολιτείας» το2006, «Οι Αφρικανοί στην Κρήτη-Χαλικούτες» το 2008, «Ο αιγυπτιακός φάρος του Ρεθύμνου» το 2009, «Ο Πλακιάς του χθες» το 2010, «Οι λεπροί στην Κρήτη-Μεσκίνηδες» το 2011.

 Δύο είναι τα κύρια χαρακτηριστικά της συγγραφικής δραστηριότητας του Χάρη: Η πρωτοτυπία των θεμάτων που ασχολείται, μιας και το σύνολο, σχεδόν, των έργων του αποτελούν πρωτότυπες ερευνητικές εργασίας, στηριγμένες σε πρωτογενείς πηγές. Τη θεματολογία του την αντλεί και παρουσιάζει άγνωστες κοινωνικές ομάδες, ξεχασμένες από την Ιστορία. Γιατί, σύμφωνα με το Χάρη Παπαδάκη, όπως μου είχε εκμυστηρευθεί παλιότερα, οι ήρωες και οι επώνυμοι δεν τον ενδιαφέρουν. Γι αυτούς, ήδη έχουν γραφτεί χιλιάδες βιβλία. Για τους περιθωριακούς και τους κατατρεγμένους, όμως, δεν έχει ή δεν θέλει να ασχοληθεί κανείς.

 Το θέμα της πορνείας και ειδικά στην Κρήτη και στο Ρέθυμνο, που ασχολείται ο συγγραφέας, είναι ένα θέμα άκρως τολμηρό και δύσκολο. Η βιβλιογραφία, ελάχιστη. Ο Χάρης, όμως, με μεράκι και πείσμα, καταφέρνει και φέρνει σε πέρας και αυτό το δύσκολο έργο.

 Το βιβλίο ξεκινά με εννοιολόγηση των όρων που αφορούν στην πορνεία: πόρνη, πορνεία, προαγωγός, μαστρωπός, σωματέμπορας, προστάτης, τσατσά, αφροδίσια νοσήματα… Στη συνέχεια ασχολείται με τη συνοικία του Ρεθύμνου στην οποία άνθισε η πορνεία. Και μιλάμε, βέβαια, για το κάστρο της Φορτέζας και τους δρόμους γύρω απ’ αυτή. Ιδιαίτερη αναφορά κάνει ο συγγραφέας στο πενταγωνικό οχυρό, έξω από την ανατολική, κύρια, πύλη του κάστρου. Αναδεικνύει την ιστορία του, άγνωστη για πολλούς, και τις χρήσεις που άλλαξε, από την περίοδο της τουρκικής κατάκτησης, οπότε και κατασκευάστηκε, μέχρι τις μέρες μας. Αναφέρει ότι για αρκετά χρόνια στεγάζονταν εκεί τα πορνεία του Ρεθύμνου, κι από εκεί πήραν οι πόρνες το προσωνύμιο «μπεντενιώτισες», λόγω του μπεντενιού, τοίχου, που περιέκλειε το οχυρό. Ακόμα ηχεί στα αυτιά μου η ιστορία που μου διηγήθηκε ξαδέρφη μου, όταν στα μαθητικά της χρόνια, στο χωριό, ήθελε να πάει σε κάποιο πάρτι της εποχής. Η γιαγιά της, εξοργισμένη της λέει: «Σαν τις μπεντενιανές μωρή, θα γίνεις;»

 Στη συνέχεια ο συγγραφέας κάνει μια ιστορική αναδρομή στις διάφορες περιόδους. Βενετοκρατία, Τουρκοκρατία, Αιγυπτιοκρατία, Ρωσοκρατία, Κρητική Πολιτεία. Σε όλες τις περιόδους η παρουσία επίσημων οίκων ανοχής ήταν μικρή. Εξαίρεση αποτελεί η Ρωσοκρατία, αφού χιλιάδες Ρώσοι στρατιώτες κατέκλυσαν το Ρέθυμνο και η ανάγκη οίκων ανοχής ήταν επιβεβλημένη. Οι Ρώσοι έφεραν και τα καφωδεία, τα γνωστά καφέ-σαντάν. Ξεχωριστή, εκτενής αναφορά σε αυτό το κεφάλαιο γίνεται στη γνωστή Μαντάμ Ορτάνς, άγνωστες πτυχές της ζωής της οποίας ξετυλίγονται.

 Στο επόμενο κεφάλαιο ο Χάρης Παπαδάκης ασχολείται με τους Ρεθεμνιώτες συγγραφείς και ποιητές που έχουν αναφορές στα έργα τους για τα πορνεία και τις πόρνες στο Ρέθυμνο. Αποσπάσματα του Παντελή Πρεβελάκη, Γιώργου Καλομενόπουλου, Ανδρέα Νενεδάκη, Λιλίκας Νάκου και Γιάννη Δαλέντζα, δίνουν ένα ξεχωριστό άρωμα στο βιβλίο, αφού η μοναδική πένας τους περιγράφει με γλαφυρότητα τις ιερόδουλες της εποχής καθώς και τους χαρακτηριστικούς τύπους που σύχναζαν στα πορνεία τους.

 Στο τελευταίο κεφάλαιο ο συγγραφέας, πλησιάζοντας στο σήμερα, δίνει έμφαση στις αφηγήσεις και στις προσωπικές μαρτυρίες, καθώς και στα δικά του βιώματα. Μην ξεχνάμε ότι ο Χάρης, 60άρης σήμερα, έζησε στα νεανικά του χρόνια το «τέλος εποχής» των οίκων ανοχής στο Ρέθυμνο, μιας και το τελευταίο «σπίτι» έκλεισε το 1991, με τη Ρούλα να φεύγει οικειοθελώς μετά την έξωση που ο ίδιος ο συγγραφέας ως δικηγόρος, κατ’ εντολή πελάτη του, της επέδωσε.

 Οι οίκοι ανοχής έφυγαν από το Ρέθυμνο, παραμένοντας, όμως, η ίδια πολιτεία της ανοχής…

Για μια φορά ακόμα, συγχαρητήρια στο Χάρη για την καινούργια του ερευνητική εργασία. Και είμαι σίγουρος, ότι τώρα που ετοιμάζεται να συνταξιοδοτηθεί ως δικηγόρος, θα έχει πολύ περισσότερο χρόνο να μας χαρίσει κι άλλα πρωτότυπα και ενδιαφέροντα πονήματα.