Η Μάχη της Κρήτης το 1941 στο Ρέθυμνο

Μικρό χρονικό για τη Μάχη στα Περιβόλια (άγιο Γεώργιο) και στα Μυσσίρια

Το Γερμανικό νεκροταφείο στα Μισίρια (σημερινό γηροκομείο)

Αναμνήσεις από τα γεγονότα

Το να καταπιαστεί κανείς και να ιστορεί γεγονότα από τη θρυλική Μάχη της Κρήτης είναι μια βαριά και δύσκολη υπόθεση.Το να καταγραφεί όμως τις αναμνήσεις του είναι ένα ευχάριστο συναίσθημα που μάλιστα γίνεται εντονότερο, αν οι αναμνήσεις αυτές αγγίζουν δυνατά στην καρδιά του και εφόσον φυσικά είναι ζυμωμένες με το ΕΙΝΑΙ του.Εγώ όταν ξεκινώ ένα τέτοιο θέμα, στην αρχή αισθάνομαι μια ανείπωτη χαρά που πάλι καταπιάνομαι με τις αγαπημένες μου διηγήσεις, μα που στο τέλος χολώνομαι γιατί δεν κατάφερα να πω όσα θα ήθελα.

Σήμερα ευκαιριακά, λόγω των ημερών, θέλω να αναφερθώ σε ορισμένα συνταραχτικά γεγονότα που έγιναν στην περιοχή μας και σημάδεψαν την ιστορία του τόπου. Είναι γνωστόν, ότι το επίκεντρο των μαχών σε όλη τη διάρκεια του 10ήμερου πολέμου στο Ρέθυμνο ήταν ο Άγιος Γεώργιος της περιοχής. Και όταν λέμε Μάχης της Κρήτης στο Ρέθυμνο, εννοούμε τα πολεμικά γεγονότα που έλαβαν χώρα έχοντας ως επίκεντρο το ύψωμα του Αγίου Γεωργίου. Ακόμη και οι συμμαχικές δυνάμεις που δρούσαν κυρίως στην περιοχή του Σταυρωμένου, είχαν ως απώτερο σκοπό την κατάληψη του Αγίου Γεωργίου, ενώ οι Γερμανοί με νύχια και με δόντια πάλευαν για να διατηρήσουν την θέση τους, υποστηριζόμενοι από αέρος με πυρομαχικά και τρόφιμα.

Τελικά κατάφεραν να διατηρήσουν τη θέση τους μέχρι τις 29 Μαΐου όπου οι Γερμανοί μετά την πτώση των Χανίων έφθασαν οδικώς στο Ρέθυμνο ή καλύτερα στα Περιβόλια.

Οι λιγοστοί Γερμανοί που υπήρχαν ακόμη στον Άγιο Γεώργιο κατηφόρησαν από το δρομάκι – τη σημερινή οδό Γιάννη Μαθιουδάκη – και σταμάτησαν λίγο πιο δυτικά στον κεντρικό δρόμο, μπροστά ακριβώς από το ερειπωμένο σπίτι του Εμμ. Παχλά. Εκεί συναντήθηκαν με τον Γερμανό στρατηγό Στούντεντ όπου του έγινε τάχα η παράδοση της πόλης του Ρεθύμνου. Υπάρχει ευτυχώς η σχετική φωτογραφία που προέρχεται από το αρχείο του μακαρίτη πλέον Ρεθεμνιώτη ιστορικού Μάρκου Πολιουδάκη.

Το τι έγινε στο 10ήμερο της Μάχης δεν μπορεί να ιστορηθεί σε μια ομιλία. Τα αποτελέσματα όμως της Μάχης δείχνουν την σκληρή πραγματικότητα και τα αποτελέσματα είναι, ότι μετά τη Μάχη δημιουργήθηκαν τρία Νεκροταφεία στην περιοχή των Μυσσιρίων όπου και διαδραματίστηκαν τα σπουδαιότερα ιστορικά γεγονότα. Τα Νεκροταφεία αυτά ήταν: Ένα, το μεγαλόπρεπο, το Γερμανικό. Αυτό ήταν στο σημείο που σήμερα είναι το γηροκομείο Ρεθύμνης. Αναλυτική περιγραφή του Νεκροταφείου πάνω στο βιβλίο μου «Τα Περιβόλια – Το Συναξάρι του τόπου» και σήμερα έχω τη χαρά και την τύχη να κατέχω την αυθεντική φωτογραφία του συγκεκριμένου Νεκροταφείου.

Το δεύτερο Νεκροταφείο ήταν το συμμαχικό που οι ίδιοι οι Γερμανοί το δημιούργησαν. Ήταν ακριβώς στο σημείο που σήμερα είναι κτισμένο το Δημοτικό Σχολείο των Μυσσιρίων.

Το Νεκροταφείο αυτό ήταν μια μικρογραφία του Γερμανικού, χωρίς όμως, την εξεζητημένη παρουσίασή του. Εκεί είχαν ταφεί αξιωματικοί και οπλίτες των συμμαχικών δυνάμεων που έπεσαν στο πεδίο της Μάχης.

Τέλος, υπήρχε και το τρίτο Νεκροταφείο η εκατόμβη των νεκρών τους οποίους οι Γερμανοί εκτέλεσαν και κατέκαυσαν σε αντίποινα για την αντίσταση του άμαχου πληθυσμού στη Μάχη της Κρήτης.

Οι εκτελέσεις έγιναν στο διήμερο 23 και 24 Μαΐου από τους αιχμαλώτους που οι Γερμανοί είχαν συγκεντρώσει στο συγκεκριμένο διήμερο.

Τους αιχμαλώτους αυτούς που ήταν και γυναικόπαιδά τους είχαν κλείσει σε δύο σπίτια στα Μυσσίρια. Το ένα ήταν το καφενείο του Θεοδώρου Δουλουμπέκη πάνω στην αμαξιτή οδό που σήμερα είναι αποθήκη κτηνοτρόφων. Δυστυχώς βρίσκεται σε άθλια κατάσταση από απόψεως αισθητικής και που κανείς αρμόδιος παρά τις κατά καιρούς οχλήσεις μου δεν προβαίνει σε καμιά ενέργεια καλλωπισμού του χώρου ή έστω της τοποθέτησης μιας αναμνηστικής πλάκας που να μαρτυρεί το γεγονός ότι δηλαδή εξήντα τουλάχιστον γυναικόπαιδα ήταν εκεί αιχμαλωτισμένα από τους Γερμανούς και στις 23 και 24 του Μάη τα οδήγησαν στο εκτελεστικό απόσπασμα στην Άμμο των Μυσσιρίων.

Επί τέλους που είναι εκείνοι που ωρύονται για την διατήρηση της παράδοσης και μάλιστα της ιστορικής; Ας είναι.

Το δεύτερο σπίτι – στρατόπεδο – συγκέντρωσης – ήταν το σπίτι του Γιάννη Μελισσουργού που ήταν στην παραλία. Αυτό το σπίτι όμως σήμερα δεν υπάρχει.

Το διήμερο των εκτελέσεων

Στις 23 και 24 Μαΐου ημέρα Παρασκευή και Σάββατο αντίστοιχα, έγιναν οι ομαδικές εκτελέσεις στην Άμμο των Μυσσιρίων.

Πόσοι, ακριβώς ήταν οι εκτελεσθέντες από τους Γερμανούς, κανείς δεν το γνωρίζει. Σημασία, όμως, δεν έχει τόσο ο αριθμός, όσο η βάρβαρη πράξη των απάνθρωπων Ούνων, οι οποίοι δεν εσεβάστηκαν διεθνείς νόμους και συμβάσεις περί αιχμαλώτων πολέμου και θέλησαν «δια πυρός και σιδήρου» να κάμψουν την αδάμαστη ψυχή και το ηρωικό φρόνημα του λαού της Κρήτης.

Έτσι στις 23 του Μάη, ημέρα Παρασκευή και ώρα 5:30΄ έως 6^η απογευματινή, διάλεξαν 36 από τους νεότερους άνδρες που είχαν συλλάβει προ διημέρου και τους οδήγησαν στην παραλία και με το παράγγελμα αλτ, έβαλαν συγχρόνως ριπές εναντίον τους με ταχυβόλα όπλα και έτσι εκτέλεσαν 32 και τραυμάτισαν ένα που πέθανε αργότερα από το τραύμα του. Τη στιγμή της ομαδικής εκτέλεσης και μάλιστα όταν ρίχνονταν οι χαριστικές βολές, άρχισε το καταιγιστικόν πυρ των όπλων του πυροβολικού ενός τμήματος Αυστραλών στρατιωτών που βρίχνονταν 500 περίπου μέτρα μακρύτερα. Οι Γερμανοί ταράχτηκαν και εγκατέλειψαν τους τουφεκιζόμενους προσωρινά. Έτσι με τη σύγχυση που δημιουργήθηκε διασώθηκαν έρποντες προς την παραλία οι Μανούσος Μανουσάκης, ο Γιάννης Τερζιδάκης, ο Δημήτρης Λαδιάς και ο Γιάννης Λαγός που είχε πάρει τη χαριστική βολή στο πρόσωπο και πέθανε αργότερα.

Την άλλη μέρα το πρωί, πήραν από το καφενείο του Δουλουμπέκη άλλους 16 μεταξύ των οποίων ήταν και ένας ενενηντάρης γέροντας και μάλιστα τυφλός και τους εκτέλεσαν με τον ίδιο τρόπο. Οι εκτελέσεις δυστυχώς συνεχίστηκαν. Οδήγησαν και πάλι περίπου τριάντα ένα αιχμαλώτους τους οποίους αφού τους εκτέλεσαν αντί να του θάψουν τους έριξαν μέσα σε ένα πηγάδι και αφού αυτό γέμισε, τους άλλους τους παράχωσαν γύρω από το πηγάδι.

Έτσι, ή κάπως έτσι τελείωσαν οι ομαδικές εκτελέσεις του άμαχου πληθυσμού. Τα ονόματα και οι φωτογραφίες των νεκρών υπάρχουν αλλά παραλείπονται για οικονομία χώρου και χρόνου. Γράφοντας τον επίλογο των εκτελέσεων μπορούμε να συμπληρώσουμε ότι οι Ήρωες έπεσαν και θάφτηκαν χωρίς παπά, χωρίς τρισάγιο, χωρίς κερί, χωρίς λιβάνι, μα όμως στεφανωμένοι με τον Αμάραντο της Δόξας Στέφανο.

Μετά την απελευθέρωση όλες οι εκδηλώσεις που γίνονταν από την πολιτεία ή όποιους άλλους φορείς, για πολλά χρόνια είχαν ως επίκεντρο τα Περιβόλια και τον τόπο του θυσιαστηρίου στα Μυσσίρια. Ό,τι είχε σχέση με εκδηλώσεις από την Πολιτεία ή άλλους φορείς γίνονταν στο χώρο των Μυσσιρίων. Εκεί με την παρουσία όλων των Αρχών και της εκκλησίας εκφωνούνταν ο πανηγυρικός της ημέρας ενώ οι εκπρόσωποι όλων των φορέων υπόσχονταν υποστήριξη και συνεχή συμπαράσταση σε όλα τα θύματα. Στις εκδηλώσεις αυτές της Μνήμης, όπως τις έλεγαν έπαιρναν μέρος όλοι οι τοπικοί φορείς αλλά και σχεδόν το σύνολο του λαού. Πολλές χιλιάδες αριθμούσε το σύνολο του λαού που προσήρχετο για να τιμήσει τους Ήρωες νεκρούς. Ο Δήμος φυσικά έκανε τις σχετικές προετοιμασίες ντύνοντας την περιοχή με τα εθνικά χρώματα. Δάφνινες αψίδες ξεκινούσαν κατά αποστάσεις από το Δημοτικό Σχολείο των Περιβολίων μέχρι τα Μυσσίρια. Κάτω από τις αψίδες υπήρχαν επιγραφές εθνικού περιεχομένου. Όπως: «Ανδρών επιφανών πάσα γη τάφος» «εις οιωνός άριστος, αμύνεσθαι περί πάτρης» κ.λπ.

Ένοπλα τμήματα στρατού κατά διμοιρίες, με πολεμική εξάρτηση καθώς και τμήματα χωροφυλακής και αεροπορίας και κάθε άλλη αρχή απέδιδαν τιμές.

Αντιπροσωπείες από όλα τα σχολεία της πόλης, τα Δημοτικά και Γυμνάσια ήταν παρόντα. Στις εκδηλώσεις αυτές, που ποτέ δεν ονομάστηκαν εορτές, ήταν όλοι παρόντες και όλοι συμμετείχαν τιμητικά στις εκδηλώσεις.

Σήμερα όμως οι εκδηλώσεις αυτές έχουν τυποποιηθεί. Έχουν μετονομαστεί σε γιορτές και γίνονται δυστυχώς σχεδόν, μόνο από τις επίσημες Αρχές με συμμετοχή πολλών ξένων Αυστραλών και Νεοζηλανδών που πολέμησαν στη Μάχη της Κρήτης.

Η συμμετοχή του κόσμου έχει συρρικνωθεί στο ελάχιστον. Οι συγγενείς των Νεκρών όλο και χάνονται. Και η νέα γενιά, λίγο ενδιαφέρεται για τους ηρωισμούς και τα κατορθώματα των γονιών τους ή των παππούδων τους.

Τελειώνοντας θέλω να ευχηθώ σε όλους τους λαούς και στην Κρήτη να έχουν πάντοτε ειρήνη και όλοι μαζί να βαδίζουν το δρόμο της ειρήνης της φιλίας της προόδου και του πολιτισμού.