» Ο Καραγκιόζης Ζει «

Βιβλιοκριτικές: 1) Βασιλική Ματάκη 2) Μανόλης Καλλέργης 3) Ζαμπετάκη Ευγενία 4) Ευγενίας Ζαμπετάκη 5) Μπλαζάκης Νίκος 6) Μακρής Χρίστος Ιωα.7) Κουνουπας Μανόλης 8) Δερεδάκης Νίκος 9) Μαρίνος Γαλανάκης 10) Παπαδάκης Κωστής Ηλ. 11) Χρυσούλα Δημητρακάκη 12) Θεόδωρου Πελαντάκη 13) Θησέας Τσιάτσικας

ΒΙΒΛΙΟΚΡΙΤΙΚΗ ΘΗΣΕΑ ΤΣΙΑΤΣΙΚΑ στο Γιώργος Δ. Φρυγανάκης: «Ο Καραγκιόζης Ζει»- 55 επίκαιρες και διακαιρικές παραστάσεις, Ρέθυμνο 2013

 Από την αρχαία κωμωδία κι ως τις μέρες μας η σάτιρα υπήρξε πάντα ένας λόγος δραστικός, ένας λόγος δηλαδή που με όπλο τη διακωμώδηση προσώπων, συμπεριφορών, καταστάσεων, ιδεών και θεσμών, στοχεύει ευθέως να διαμορφώσει συνειδήσεις και να οδηγήσει σε επιθυμητές από τον συγγραφέα δράσεις ανατροπής των «κακώς κειμένων». Είναι επομένως ένας λόγος καταγγελτικός στη μορφή και ηθικός στην ουσία του ως λόγος περί «του πρακτέου». Συγχρόνως έχει και την κειμενική του διάσταση: δραματικότητα και λογοτεχνικότητα.

 Με βάση τα παραπάνω θα αποτολμήσω κάποια κριτικά σχόλια στα 55 κείμενα που, μαζί με την ερευνητική εργασία για τον Καραγκιόζη που προτάσσεται εισαγωγικά, εμπεριέχονται στον 400 σελίδων συγκεντρωτικό τόμο «Ο Καραγκιόζης ζει» του Γιώργου Φρυγανάκη.

 Η ειδολογική κατάταξη παρουσιάζει κάποιες δυσκολίες. Βέβαια ο συγγραφέας, στον υπότιτλο του βιβλίου του, χαρακτηρίζει τα κείμενά του «παραστάσεις». Και είναι αλήθεια ότι τα περισσότερα τουλάχιστον έχουν όλα τα στοιχεία σεναρίων για παράσταση Καραγκιόζη. Κάποια άλλα θα μπορούσαμε να τα συμπεριλάβουμε στην κατηγορία, με μια διασταλτική ερμηνεία του όρου. Υπάρχουν όμως και μερικά κείμενα, που ο συγγραφέας τα χαρακτηρίζει θεατρικούς μονολόγους, τα οποία δεν πληρούν βασικές προϋποθέσεις θεατρικών σεναρίων και θα τα χαρακτήριζα μάλλον πολιτικά άρθρα.

Στην επιλογή του να μας μιλήσει «με τον τρόπο του Καραγκιόζη» ο Γ. Φρυγανάκης οδηγήθηκε από τα παιδικά του βιώματα και τη βαθιά ψυχική του ανάγκη να αποτίσει φόρο τιμής στη μνήμη του πατέρα του. Από την άλλη μεριά, αυτός ο τρόπος γραφής θεωρήθηκε ο προσφορότερος για μια άμεση κριτική παρέμβαση στις πολιτικές και κοινωνικές διεργασίες, οι οποίες πυροδοτήθηκαν από την οικονομική κρίση που βιώνει η χώρα τα τελευταία 6-7 χρόνια και η οποία έφερε στην επιφάνεια κατά τρόπο έκτυπο προϋπάρχουσες παθογένειες στο πολιτικό, το κοινωνικό και το αξιακό επίπεδο που μέχρι τότε επικαλύπτονταν από μια φαινομενική ευμάρεια και μια ψευδαίσθηση συνεχούς ανοδικής πορείας.

 Το να επιχειρήσεις όμως να εμπλακείς σε μια δημόσια γραφή με «θέση» πολιτική, με τη γενική και την ειδικότερη σημασία του όρου, είναι πάντα ένα εγχείρημα τολμηρό έως επικίνδυνο, ιδίως σε περιόδους κρίσης και ενώ τα πάντα βρίσκονται σε συνεχή αναβρασμό και οι κοινωνικές αντιδράσεις προσδιορίζονται κατά κύριο λόγο από το θυμικό παρά από τη λογική ανάλυση των πραγμάτων, συσκοτίζοντας ακόμη περισσότερο τα πραγματικά και συχνά αλληλοαντικρουόμενα κίνητρα όσων με τον ένα ή τον άλλο τρόπο διαμορφώνουν την κοινή γνώμη. Δυο είναι οι σημαντικότεροι κίνδυνοι: να υποκύψεις στην πίεση της «κοινής γνώμης» υιοθετώντας απόψεις και ερμηνείες που λειτουργούν μεν εκτονωτικά αλλά δεν οδηγούν σε κατανόηση των πραγματικών αιτίων μιας κατάστασης που έτσι κι αλλιώς είναι δυσκολοερμήνευτη ή, αντίθετα, να εκθέσεις ευθαρσώς τις προσωπικές σου απόψεις, στάση απόλυτα έντιμη που σε εκθέτει όμως στον κίνδυνο να διαψευστείς από τα αποτελέσματα, όταν κατακαθίσει ο κουρνιαχτός της ζέουσας εξέλιξης των γεγονότων. Είναι φανερό ότι ο συγγραφέας των κειμένων έχει πλήρη συναίσθηση αυτών των δυσκολιών και των κινδύνων που ελλοχεύουν, αλλά αναλαμβάνει το ρίσκο.

 Στη θεατρική δομή των κειμένων το πρόσωπο του Καραγκιόζη, ενώ διατηρεί τα βασικά στοιχεία του παραδοσιακού θεάτρου σκιών, λειτουργεί και ως λογοτεχνική persona του ίδιου του συγγραφέα, ο οποίος, όπως διαπιστώνουμε στο εισαγωγικό μέρος του βιβλίου αλλά και σε αναφορές διάσπαρτες στο κύριο σώμα του βιβλίου, υιοθετεί πλήρως τη σκοπιά θεώρησης των πραγμάτων και καταφάσκει τον ελεγκτικό κοινωνικό ρόλο του βασικού θεατρικού ήρωα. Αντίθετα ο συγγραφέας αποστασιοποιείται από τα υπόλοιπα πρόσωπα, τα οποία, όπως και στον παραδοσιακό Καραγκιόζη, λειτουργούν ως τυπικοί εκφραστές αυτού που αποκαλείται κοινή γνώμη. Η πληθωρική παρουσία τους στα κείμενα, ενώ μεταφέρει αυτούσια την ακατέργαστη και συχνά αντιφατική λαϊκή αντίδραση, δεν φαίνεται να κερδίζει πάντοτε την αποδοχή εκ μέρους του Καραγκιόζη και δεν υιοθετείται άκριτα από τον συγγραφέα. Οι θέσεις τους συχνά υπονομεύονται με την τεχνική της ειρωνικής αποστασιοποίησης, όχι τόσο με τη λεκτική ειρωνεία αλλά με την ασύγκριτα πιο αποτελεσματική αντίφαση ανάμεσα στις φαινομενικά άψογες διακηρύξεις και τις ιδιοτελείς πραγματικές επιδιώξεις, οι οποίες τελικά αποκαλύπτονται, όπως συμβαίνει πολύ συχνά με τον Χατζιαβάτη.

 Τα κείμενα, παρότι γράφτηκαν και δημοσιεύτηκαν στη διάρκεια 6-7 ετών και κάτω από διαφορετικές συνθήκες, χαρακτηρίζονται από μια αξιοθαύμαστη συνέπεια στον τρόπο θεώρησης, με τον οποίο μπορεί να συμφωνεί ή να διαφωνεί κάποιος, πράγμα αναμενόμενο και απόλυτα φυσιολογικό. Από λογοτεχνική και θεατρική άποψη όμως, πράγμα επίσης αναμενόμενο, παρατηρείται κάποια ποιοτική διαφοροποίηση. Κατά την προσωπική μου γνώμη τα κείμενα που βρίσκονται πιο κοντά στον παραδοσιακό καραγκιόζη τόσο θεματικά όσο και τεχνοτροπικά υπερτερούν σε σχέση με εκείνα που η επικαιρότητα, η έντονη πολιτική τους διάσταση και η αμεσότητα της στόχευσης αποστερούν την απαραίτητη απόσταση για την λογοτεχνική τους ωρίμανση.

 Σε κάθε περίπτωση όμως έχουμε να κάνουμε με ένα συγγραφέα με εξαιρετικά εκφραστικά μέσα, θαυμαστή γλωσσική ικανότητα, στέρεα φιλολογική σκευή, με λεπτή αίσθηση του χιούμορ και αποτελεσματική χρήση της ειρωνείας. Η κάποια υπερβολή στα λογοπαίγνια και τις παρετυμολογίες είναι απόλυτα δικαιολογημένη, καθώς εναρμονίζεται με τη μανιέρα του παραδοσιακού Καραγκιόζη.

 Εύχομαι από καρδιάς στον δραστήριο και παραγωγικό συγγραφέα να μας δώσει σύντομα τη χαρά να μιλήσουμε για μια καινούργια δημιουργία, καθαρά λογοτεχνική αυτή τη φορά. Υπάρχουν όλες οι προϋποθέσεις επιτυχίας.

Βιβλιοκριτική Θεόδωρου Πελαντάκη

Το τελευταίο βιβλίο του φιλόλογου Γιώργου Φρυγανάκη προστέθηκε στην πολιτιστική παραγωγή του Ρεθύμνου με τον πλήρη τίτλο: «Ο Καραγκιόζης ζει», 55 επίκαιρες και διακαιρικές παραστάσεις.

  Ήδη από τον τίτλο κατατοπίζει τον αναγνώστη ότι πρόκειται για 55 παραστάσεις καραγκιοζοπαικτικές, οι οποίες είναι μεν επίκαιρες, αφού αναφέρονται σε θέματα των τελευταίων ετών, αλλά είναι και διαχρονικές, επειδή τα θέματα και οι απόψεις τις οποίες σατιρίζει ο Καραγκιόζης είναι διακαιρικές.

  Με ευκολία μπορεί να διακρίνει ο αναγνώστης τη σατιρική διάθεση του συγγραφέα, η οποία θυμίζει τον πρώτο διδάξαντα τη διακωμώδηση των κακώς κειμένων της εποχής που δεν είναι άλλος από τον Αθηναίο Αριστοφάνη τον αξεπέραστο κωμικό ποιητή της εποχής του Σωκράτη και των μεγάλων τραγικών ποιητών της κλασικής Αθήνας.

 Ο Καραγκιόζης του Γιώργου Φρυγανάκη είναι πανταχού παρών. Αντιλαμβάνεται, σχολιάζει, σατιρίζει, λοιδορεί, ειρωνεύεται, παρηγορεί καμιά φορά. Δεν είναι σαν τον ανατολίτη πρόγονό του, αλλά είναι τελείως εξελληνισμένος και έχει υιοθετήσει τα ελαττώματα και τις αρετές των Ελλήνων.

  Στο βιβλίο γίνεται και ιστορική αναδρομή στο φαινόμενο «Καραγκιόζης». Μνημονεύονται τόσο οι διάσημοι καραγκιοζοπαίκτες, όσο και οι πασίγνωστοι ηθοποιοί που έπαιξαν το ρόλο του Καραγκιόζη.

 Οι σκηνικές οδηγίες που δίδονται για καθεμιά από τις 55 παραστάσεις που περιλαμβάνονται στον τόμο είναι αρκετές για να οδηγήσουν ανθρώπους με τις ειδικές ικανότητες που χρειάζεται ο ηθοποιός του είδους, ώστε να τις κάμει παραστάσεις…

 Για την εξυπηρέτηση των επίκαιρων αναγκών των παραστάσεων, ο συγγραφέας προσθέτει -δημιουργεί νέες λέξεις, όπως: Κυνοβολεψισμός= το βόλεμα των κομματόσκυλων, κυνοβούλιο= σκυλοκαβγάς των βουλευτών, κονομισιόν= Ευρωπαϊκή Επιτροπή για τα οικονομικά.

  Εκείνο όμως που χαρακτηρίζει το βιβλίο των 400 σελίδων είναι το ύφος γραφής, που είναι το ίδιο το ύφος του Γιώργη Φρυγανάκη, για να επαληθευτεί άλλη μια φορά η σοφή ρήση «Το ύφος είναι ο ίδιος ο άνθρωπος».

 Στον συγγραφέα συγχαρητήρια και σ’ άλλα βιβλία με το καλό!

ΒΙΒΛΙΟΚΡΙΤΙΚΗ Χρυσούλα Δημητρακάκη

Γιώργου Φρυγανάκη: Ο Καραγκιόζης Ζει. (55 επίκαιρες και διακαιρικές παραστάσεις), σελ 400.

«Ό Καραγκιόζης Ζει», όταν οι απλοί τρόποι στην αθωότητά τους αντιπροσωπεύουν την ουσιαστική ζωή και το απλό καταδύεται στο μέγιστο βάθος, για να ανασύρει τον ουσιαστικό άνθρωπο. Και συνεχίζει να υπάρχει, όταν υπάρχουν άνθρωποι που τον κρατάνε στην ζωή και ακόμα με προσωπική απόφαση -όπως γράφει στα «προλεγόμενά» του ο συγγραφέας του βιβλίου «Ό Καραγκιόζης Ζει», Γιώργος Φρυγανάκης– αποφασίζουν να επαναφέρουν τον Καραγκιόζη στην ζωή τους. Γιατί η ανάσταση, ακόμα και αν εκπορεύεται από έναν, αφορά όλους.

Το έργο προϋποθέτει πολύ κόπο και χρόνο. Οι γνώσεις και η καταφανής αγωνία της δημιουργίας σκορπούν υπέρτατη ευτυχία και μεταφέρουν την μέθη του ενθουσιασμού ενός δημιουργού που κατέθεσε όχι μόνο το πάθος του μα ολόκληρη την δύναμη της ψυχής του. Και παραμένει πάρα πολύ ζωτικό ένας δημιουργός να εκφράζεται γενναία πάνω στις απόλυτες έννοιες και να μπορεί να πει χωρίς ενδοιασμό «για πάντα». Και αντιστεκόμενος σε όλες τις μέτριες εκφράσεις, που θέλουν την ζωή σε λογικά μετρημένα πλαίσια, να εκφράζει το απόλυτο χωρίς ενδοιασμό, είτε αφορά την υπέρβαση των συνηθισμένων και κουρασμένων ορίων, είτε του αόριστου ορίζοντα, είτε του εαυτού.

Οι ενδιάμεσες μικρές συνομιλίες με τον πατέρα του αναβλύζουν απέραντη αγάπη και ζεστασιά, εκπέμποντας την εικόνα ενός πατέρα, που το «αύριο» και το «κάποτε» είναι αποφασιστικά ανακατεμένα, ώστε να μην προδιαγράφεται τελεσίδικα κανένα από τα δύο και ενός γιού, που κληροδοτικά  βλέπει στον ανοικτό τον ορίζοντα μεγάλα και ασταμάτητα ταξίδια.

Ο ιδανικός τύπος του Καραγκιόζη, του Έλληνα πτωχού που έχει απαρνηθεί κάθε ιδιωτική φροντίδα κι έχει εξυψωθεί στην εύθυμη φιλοσοφική θεώρηση της ζωής, δεν είναι καθόλου μακριά^. όχι από την σημερινή πραγματικότητα, αλλά από το επόμενο στάδιο μιας πραγματικότητας που θα κληθούμε να κάνουμε κατάσταση, διευρύνοτας τις αντοχές μας σε διαφυγές, με καθοδήγηση της ίδιας της ζωής.

Όταν ήλθε ο Καραγκιόζης στην Ελληνική κοινωνία, στα τέλη του προηγούμενου αιώνα, η κοινωνία είχε την επιτακτική ανάγκη ενός θεατρικού ήρωα, εύγλωττου εκπροσώπου της, που να μιλά την δική της φωνή και να μην χαρίζεται σε κανέναν.

Ο Καραγκιόζης που πήρε θέση σε αλάνες, σε θέατρα και σε συμμαζώξεις κάθε ηλικίας ανθρώπων, δεν έγινε μόνο η φωνή, αλλά συνδυάζοντας την θεϊκή και ανεπανάληπτη σκωπτική διάσταση της σοφίας, έγινε η ερμηνεία και ο τρόπος αποστολής μηνυμάτων από τον κάθε άνθρωπο προς την κοινωνία και αντιθέτως. Με την απαρέγκλιτη επιδίωξη μιας ευτυχίας που η αιτιατή της σχέση, τις περισσότερες φορές υποβάλλεται οξύμωρα δραματικά. Και εν μέσω μιας τέτοιας εναλλαγής, πέρα από την γενίκευση ή την χωρίς νόημα υπερανάλυση, ο αγαθός τύπος του διαχρονικού Καραγκιόζη, εκπροσώπησε το έξυπνο πνεύμα της ετοιμότητας και της αλήθειας, που εις το διηνεκές παραμένει τόσο πικρή, ώστε μόνο η αστεία εκδοχή της μπορεί να φτάνει ήσυχα στους ανθρώπους και να διεισδύει στοχαστικά.

Και στις δύσκολες συνθήκες που αντιμετωπίζει πάντα μια πνευματική επιδίωξη αρμόζει ιδιαίτερη τιμή και στο πατέρα του που υπήρξε Καραγκιοζοπαίχτης και στον ίδιο το συγγραφέα, που κληροδοτικά, γεμάτος έμπνευση και όμορφες θύμησες, έκανε αθάνατα όλα όσα, αν δεν καταγραφούν, χάνονται και ξεχνιούνται. Γιατί οι καραγκιοζοπαίχτες είτε παίζουν στην κουζίνα του σπιτιού τους, είτε σε ανοικτούς χώρους, συμβάλλουν πεισματικά στο φαινόμενο του αυθεντικού λαϊκού ήρωα, που η φωνή του αντιπροσωπεύει την απλή αλήθεια. Και η απλή αλήθεια διαχρονικά -ευτυχώς- είναι η δίψα του ανθρώπου για την ουσία της ζωής.

Χωρίς επίλογο, σαν να ’τανε η ζωή ένα θέατρο σκιών από πάντα, ο Πασάς αναμέσα μας κυκλοφορεί, ο Χατζηαβάτης πάντα θα παίρνει εργολαβίες και εμείς, μέσα από μια παράγκα, θα εκλιπαρούμε για μια στάλα ευτυχίας που δεν μπορεί να βρεθεί σε κανένα σαράι. Και ύστερα από μερόνυχτα ζωής, θα ζητάμε με πάθος ένα κομμάτι ανοικτού ουρανού, όχι να μας γυρίσει πίσω το παρελθόν, αλλά να μας ταξιδέψει το σήμερα στο αύριο, εκεί που η απλή αλήθεια το θέλει και μπορεί.

Στου κόσμου το απέραντο θέατρο σκιών, ακόμα κι αν δεν ξέρουμε πώς να σε ονοματίσουμε, μες στα στοχαστικά μας βάθη, σαν την απλή την στάλα ευτυχίας,

 Καραγκιόζη ζεις.

 

Χρυσούλα Δημητρακάκη, ποιήτρια-συγγραφέας

chdimitrakaki@expo.gr

Γιώργος Φρυγανάκης, «Ο Καραγκιόζης ζει»

Βιβλιοκριτική:Παπαδάκης Κωστής Ηλ.

 «Ο Καραγκιόζης ζει», λέγει ο τίτλος τού νέου βιβλίου τού φίλου συνταξιούχου, φιλόλογου καθηγητή, Γιώργου Δ. Φρυγανάκη. Ναι, όμως, αυτός που ζει και βασιλεύει είναι ο Έλληνας Καραγκιόζης, αντίθετα προς τον Τούρκο συνάδελφό του, τον «Καραγκιόζ» (τούρκ. σημαίνει μαυρομάτης), στον τάφο τού οποίου- ως και του δουλοπρεπούς φίλου του Χατζηαβάτη- ως αξιοθέατου χώρου, οδηγούμαστε όλοι, κατά την επίσκεψή μας στη Μικρασιατική Προύσα, από τους ξεναγούς. Την πραγματικότητα αυτήν σαφώς διατρανώνει και επεξηγεί μέσα από το παραπάνω βιβλίο του ο Γιώργος Φρυγανάκης. Πρόκειται για ένα ενδιαφέρον όσο και πρωτότυπο βιβλίο δεκάδων επίκαιρων και διακαιρικών παραστάσεων, με το οποίο ο συγγραφέας ντύνει, διαμορφώνει, διαπλάθει καιαναζωογονεί αυτόν τον Μαθουσάλα ήρωά του, με ένα νέο, ολοκαίνουριο κουστούμι, ανανεώνοντας, περαιτέρω, ριζικά και το παρουσιαστικό του.

Και προς επίρρωση των ανωτέρω, παρουσιάζω, επιλεκτικά, από τον επίλογο, στο οπισθόφυλλο τού παρουσιαζόμενου βιβλίου, ορισμένους γενικούς αφορισμούς, που παρουσιάζουν, θεωρώ, επιγραμματικά αλήθειες καθολικού κύρους για τον φίλο μας τον Καραγκιόζη: Ο Καραγκιόζης ζει, γιατί από τη φύση του είναι αθάνατος. Ζει γύρω μας, ανάμεσά μας, διεγείροντας τον προβληματισμό και το συναίσθημά μας. Ζει στη σκιά τού καλύτερου εαυτού μας, πάντα πολιτικοποιημένος και ποτέ κομματικοποιημένος, θυμόσοφος αλλά και θυμωμένος με όλα τα στραβά και τα ανάποδα που βλέπει γύρω του και λέει τα σύκα- σύκα και τη σκάφη- σκάφη.

Άνθρωποι με ευρωπαϊκή ευαισθησία και οικουμενική κουλτούρα, εξαρχής εκτίμησαν και ανέδειξαν την καλλιτεχνική και εθνική προσφορά τού Καραγκιόζη. Τον είπαν «νεότερο Αριστοφάνη» (Ευγ. Σπαθάρης), τον είπαν «εθνική βρυσομάνα» (Γ. Θεοτοκάς), τον είπαν «νοστιμάδα τής ελληνικής μας φυλής» (Τσαρούχης). Αυτόν τον ελληνικό Καραγκιόζη μάς  προτείνει με τα σατιρικά κείμενα τού εν λόγω βιβλίου του και ο Γιώργος Φρυγανάκης, στο πρόσωπο τού οποίου, θεωρούμε ότι ο Έλληνας Καραγκιόζης βρήκε έναν, επιπλέον, άξιο «επιστημονικό» βιογράφο και αναλυτή του. Γιατί στις κειμενικές παραστάσεις του ο κ. Φρυγανάκης είναι γεγονός ότι κατορθώνει αβίαστα την κωμική ευλυγισία τού είδους, εκμεταλλευόμενος, βασικά, την ακατάσχετη φλυαρία τού ήρωά του, με εκείνα τα εύθυμα λογοπαίγνια που του βάζει στο στόμα, καθώς και την αντίθεση που επιτυγχάνεται από τα άφθονα γραμματικά και συντακτικά λάθη του, που, κατά βάση, προκαλούνται από τη θεατρική «κουφαμάρα» τού ήρωα, που τον κάνει μονίμως να «παρακούει», δημιουργώντας, έτσι, εύστοχους αναγραμματισμούς (αμαρτωλοί- αρματολοί, σκούπες- κούπες) και παντοίες επαναλήψεις, που τονίζουν και φορτίζουν κωμικά και συσσωρευτικά, με την αμεσότητά τους- ο ένας αμέσως μετά τον άλλο- το κείμενο και τις παραστάσεις. Στα κείμενα τού κ. Φρυγανάκη οι αναγραμματισμοί αυτοί, συνήθως, υπογραμμίζονται και τονίζονται σκόπιμα από συγγραφέα, ως σημεία νοηματικά φορτισμένα.

Ο απερίφραστος και κατηγορητικός τίτλος τού βιβλίου: «Ο Καραγκιόζης ζει», την αναφορά του έχει σε παλαιότερη εργασία τού συγγραφέα, που παρουσίασε στο πανελλήνιο «Συμπόσιο για την Κωμωδία και τη Σάτιρα», που πραγματοποιήθηκε με τη βοήθεια και συνεργασία τού Δήμου Αγίου Νικολάου και των Συνδέσμων Φιλολόγων Κρήτης, στον Άγιο Νικόλαο, τον Σεπτέμβριο τού 2004. Το εν λόγω Συμπόσιο είναι που ενεθάρρυνε τον συγγραφέα και τον παρακίνησε να «επαναφέρει» στη ζωή του τον Καραγκιόζη. Ναι, να τον «επαναφέρει», από τη στιγμή που ο Καραγκιόζης υπήρχε ήδη μέσα του και δούλευε δημιουργικά από τα πρώτα, κιόλας, παιδικά του χρόνια, από τις παραστάσεις που έδινε για χάρη του ο καραγκιοζοπαίχης Μικρασιάτης πατέρας του. Αλλά, περαιτέρω, μετά βεβαιότητος θεωρώ ότι, στην περίπτωση τού φίλου Γιώργου Φρυγανάκη, ο Καραγκιόζης βρήκε το κατάλληλο εύφορο έδαφος βαθιά μέσα στον ιδιοσυγκρασιακά ανήσυχο και απροσποίητο χαρακτήρα του, στο ανεπιτήδευτα πηγαίο του χιούμορ και στην καυστική κριτική διάθεσή του, που στον Καραγκιόζη, στους λόγους και στα καμώματά του, έβρισκαν όλα αυτά μιαν όμορφη και δημιουργική φυσική διέξοδο και ενασχόληση.

Τα κείμενα τού βιβλίου, στο μεγαλύτερο μέρος τους, έχουν, κατά καιρούς, δημοσιευθεί και δροσίσει με την αύρα τους τη ζωή και τα ενδιαφέροντά μας και από άλλους επικοινωνιακούς χώρους, εφημερίδες, περιοδικά, καθώς και από το διαδίκτυο («Άγονη Γραμμή»). Τώρα, όμως, δεμένα όλα μαζί σε ένα ογκώδες συγκεντρωτικό “corpus” τετρακοσίων σελίδων, προσλαμβάνουν μια νέα μορφή και ασφαλώς και την απαραίτητη, σύμφωνα και με τον υπότιτλο τού βιβλίου, παράταση ζωής. Ορθή η δημοσίευσή τους σύμφωνα με την ημερομηνία δημοσίευσής τους, γιατί έτσι υποστηρίζεται και διασώζεται η πολιτική, θρησκευτική και κοινωνική επικαιρότητα, στην οποία παραπέμπουν και από την οποία, κατά κανόνα, έχουν όλα εμπνευστεί. Γιατί η καλώς εννοούμενη σάτιρα έχει βαθιά παιδαγωγικό χαρακτήρα και δεν χαρίζεται σε κανένα, επιθυμώντας να διδάξει και διορθώσει τα κακώς έχοντα.

Με ειδική βαρύτητα στο βιβλίο λειτουργούν και τα «Εισαγωγικά Στοιχεία», που αποτελούν μιαν αναδρομή τού συγγραφέα στα παιδικά του χρόνια, όταν μυούνταν από τον μικρασιάτη πατέρα του, Δημ. Φρυγανάκη, στο θέατρο τού Καραγκιόζη. Ο ωραίος αυτός άνθρωπος αλλά, όπως αποδεικνύεται, και φωτισμένος παιδαγωγός, σε μιαν εποχή ανεργίας και ανέχειας, μηχανευόταν τρόπους για να διασκεδάσει τα παιδιά του και μαζί με αυτά, συχνά, και τα άλλα παιδιά τής γειτονιάς, τα οποία μάζευε όλα ένα γύρο στις αυτοσχέδιες παραστάσεις του. Δικαίως, λοιπόν, και η συγκινητικότατη σε αυτόν αφιέρωση τού βιβλίου.

Τα «Εισαγωγικά» συνεχίζονται με ενδιαφέρουσες ιστορικές αναφορές στο οθωμανικό «δάνειο» «Καραγκιόζ», στο οποίο ο συγγραφέας αντιπαραθέτει πλήθος εύστοχων εκδοχών ενός, γιατί όχι (;), ελληνικού «αντιδανείου», τόσο από τα βυζαντινά, όσο και από τα αρχαιοελληνικά χρόνια (πβ. Σπήλαιο πλατωνικής Πολιτείας, Ελευσίνια Μυστήρια, Βυζαντινή Αγιογραφία, Πτωχοδρομικά Κείμενα). Με όλα αυτά θαρρείς και πέρασε από φίλτρο ο ελληνικός Καραγκιόζης και έγινε κατά πολύ σεμνότερος και ηρωικότερος τού τουρκικού, με εθνικό και αμιγώς ελληνικό περιεχόμενο, διαμορφώνοντας τη θεματολογία του από τις προφορικά σωζόμενες ιστορίες τής Ελληνικής Επανάστασης, εκείνες, δηλαδή, που τόνιζαν περισσότερο απ’ οτιδήποτε άλλο τη μεγαλοσύνη και το θάρρος τής ελληνικής ψυχής. Στο πρόσωπό του συνοψίζονται, τώρα πλέον, τόσο οι αρετές και οι έγνοιες τού Έλληνα, όσο και η άφταστη πονηριά τής ψυχής του.

Και η Εισαγωγή ολοκληρώνεται με μιαν ιστορική αναδρομή στον ελληνικό Καραγκιόζη, με ειδική αναφορά στους μεγαλύτερους Έλληνες καραγκιοζοπαίχτες, στη συμβολή τού καθενός στη βελτίωση τού συγκεκριμένου θεατρικού είδους και της θεματικής του, στις σπουδαίες παραστάσεις Καραγκιόζη από καταξιωμένους θιάσους και ηθοποιούς, που, κατά καιρούς, υποδύθηκαν τον Καραγκιόζη (Μαρίκα Κοτοπούλη, Κ. Στολίγκα, Δ. Παπαγιανόπουλο, Νάσο Κεδράκα, Γ. Λαζάνη), αλλά και στις δυνατότητες που δίνει ο αγαπητός στα παιδιά Καραγκιόζης για αξιοποίησή του σε σχολικό επίπεδο, αφού αξιοποιεί τα λεγόμενα «ηρωικά δράματα», με θέματα εμπνευσμένα από την τουρκοκρατία, κυρίως, και την Ελληνική Επανάσταση (Αθανάσιος Διάκος, Μάρκος Μπότσαρης, Γέρος τού Μοριά, Κατσαντώνης κ.λπ). Το παρατιθέμενο περιορισμένο φωτογραφικό υλικό, προσεκτικά επιλεγμένο, βοηθά στην εύστοχη κατανόηση και επεξεργασία των εισαγωγικών στοιχείων τού βιβλίου.

Για άλλη μια φορά συγχαίρουμε και θερμά ευχαριστούμε τον εκλεκτό φίλο και δόκιμο συγγραφέα Γιώργο Δ. Φρυγανάκη και του ευχόμαστε καλή δύναμη και υγεία, για να συνεχίζει τη γόνιμη, εργώδη και δημιουργική δραστηριότητά του στον χώρο των «ρεθεμνιώτικων, και όχι μόνο, Γραμμάτων».

                                                            

 

Γιώργος Φρυγανάκης, «Ο Καραγκιόζης ζει»

Βιβλιοκριτική:  Μαρίνος Γαλανάκης

Μετά την απελευθέρωση της Κρήτης από τους ΝΑΖΙ, που  καταργήθηκε η απαγόρευση της κυκλοφορίας πολιτών «μετά τη δύση του ηλίου», ερχόταν και στο χωριό μας ο καραγκιοζοπαίχτης Στέλιος ο Ρούκουνας από το Παγκαλοχώρι κ έδινε που και που παραστάσεις Καραγκιόζη.

Εμείς τα παιδιά τρέχαμε δυο-δυο ή τρία-τρία κι ανταγωνιζόμαστε για το σε ποια φιλαράκια  θα δώσει ο Στέλιος  το κουδούνι για να τρέξουν να «ντελαλήσουν» στα «σοκάκια» της Πηγής, πως το βράδυ θα παίξει ο Ρούκουνας Καραγκιόζη στο τάδε καφενείο!Η αμοιβή μας, τα  «κηρύκεια», ήταν η δωρεάν εξασφάλιση παρακολούθησης της παράστασης…

Αρκετοί χωριανοί παρακολουθούσαν με ή χωρίς  τα παιδιά τους τις παραστάσεις αυτές, έστω και παρά την αντίθετη καθοδήγηση του υπεράξιου Εφημέριου της Ενορίας αείμνηστου Τίτου –κατά κόσμο Κωστή- Παπαδάκη, Πηγιανού, Ηγουμένου της Ι.Μ. του  Αρσανίου τότε και για πολλά χρόνια.

Εγώ ήμουν πολύ λυπημένος κάθε φορά που διδόταν παράσταση Καραγκιόζη σε καφενείο του Χωριού, γιατί, ενώ ήθελα να πάω, δεν μου το επέτρεπε ούτε ο Τίτος, ούτε ο Πατέρας μου και ζήλευα τ’ άλλα παιδιά που πήγαιναν στις παραστάσεις.
Όταν μάλιστα τις επόμενες μέρες αντάλλασαν  μεταξύ  τους φράσεις του Καραγκιόζη κ εγώ δεν είχα τη δυνατότητα, ούτε ν’ αντιληφτώ το τι σημαίνουν, ούτε και να πω κάτι από αυτά.

Κάποια φορά πέτυχα και παρακολούθησα δωρεάν, ως …κωδωνοκρούστης μια παράσταση σε απογευματινή ώρα, που επιτρεπόταν να λείπω από το σπίτι.
Εεε, αυτό ήταν! Επιμορφώθηκα!
Στην επιμόρφωσή μου συνέβαλε κατά πολύ η παρακολούθηση το καλοκαίρι του 1945 παραστάσεων Καραγκιόζη στο Ρέθεμνος, κατά τη φιλοξενία μου από τον αδερφό της Μάνας μου Γεώργιο Νικ. Καλλέργη, υποδηματοποιό.

Κατά τους βομβαρδισμούς της Πόλης μας από τους ΝΑΖΙ εγκληματίες το διάστημα  είκοσι ως τριάντα του Μάη του χίλια εννιακόσια σαράντα ένα, καταστράφηκαν πολλές οικοδομές, που έμεναν και μετά την απελευθέρωση  ακόμη για πολύ καιρό ερειπωμένες.
Ένα τέτοιο  ερειπωμένο χτίριο ήταν κι αυτό, της δυτικής γωνίας, που σχηματίζεται από την οδό Αρκαδίου, αριθμός 121 και τη Θερίσου. Στη θέση του στεγάζεται σήμερα ένα κοσμηματοπωλείο με πρόσοψη στην Αρκαδίου κι ένα μπαρ με  πρόσοψη στην Προκυμαία. Στην απέναντί του γωνία λειτουργούσε τότε το  έν’ από τα τρία φαρμακεία, που υπήρχαν στο Ρέθεμνος. Αυτό ήταν το Φαρμακείο Ευαγγέλου Νησιανάκη. (Τ’ άλλο  ήταν του Γιάννη  Κούνουπα, που λειτουργούσε στη Ν/Α γωνία της  Μενιουδάκη και Τσαγρή 30.  Και το τρίτο ήταν του Βολακάκη στην Εθνικής Αντιστάσεως). Δυτικά από αυτό το κατάλυμα ήταν το παντοπωλείο του Νίκου Ανυφαντάκη. Αυτό  το παλιό χτίριο είχε ερειπωθεί τελείως κατά το τμήμα του προς την Αρκαδίου, ενώ το προς την Προκυμαία τμήμα έστεκε ακόμη, παρά τις ζημιές που είχε υποστεί, γιατί πατούσε η σκεπή του και σε μια μεγάλη πελεκητή καμάρα που χώριζε στα δυο το παλιό χτίριο. Ένα διάστημα κάποιος Ρεθεμνιώτης χρησιμοποιούσε αυτό το χώρο και συσκεύαζε αλάτι, που το αγόραζε από το Μονοπώλιο, το καθάριζε και μετά τη συσκευασία το πουλούσε.

Μέσα σ’ αυτό έδιδε παραστάσεις Καραγκιόζη πότε-πότε κάποιος άλλος Ρεθεμνιώτης Καραγκιοζοπαίχτης, μερικές από τις οποίες παρακολούθησα με την άδεια του «Μπάρμπα» μου. Και τούτο, γιατί το «Υποδηματοποιείον Γεωργίου Νικ. Καλλέργη», όπως έγραφε η επιγραφή, που του είχε ζωγραφίσει ο Μούρμουρας σε μια μεγάλη πινακίδα τοποθετημένη πάνω από την πόρτα, λειτουργούσε σχεδόν απέναντι από αυτό το χάλασμα στον αριθμό 102 της Αρκαδίου.

Από τις παραστάσεις, που μου επιτράπηκε να παρακολουθήσω   επιμορφώθηκα πιο πολύ. Αγόρασα κι από μια χάρτινη φιγούρα του κάθε  ήρωα του Καραγκιόζη. Πήρα και χαρτόνι. «Ξεπατίκωσα» στο χαρτόνι τις εικόνες. Έκοψα το χαρτόνι σύμφωνα με τις διαστάσεις της κάθε φιγούρας. Εφάρμοσα πάνω του και κόλλησα με «τσιρίσι» τις εικόνες. Πέρασα και σύρματα πίσω τους για να τις κρατώ και να τις κινώ. Κι όταν, ύστερ’ από το δεκαπενθήμερο που  πέρασα στην Πόλη, επέστρεψα στο χωριό, άρχισα να δίνω εγώ παραστάσεις  απογευματινές στα φιλαράκια του Χωριού κατά τα παιγνίδια μας …

Και «… Είδες με τα μάθια σου Μπαμπά το σισκεμπάπ;»…
Και «…Θα φάμε. Θα πιούμε. Και νηστικοί θα κοιμηθούμε!»…
Και «…Μπαμπάκο, πατώνεις;»…
Και «…Σέρνω τη Σπάθα! Βαρώ το θηρίο και του κόβω το κεφάλι! Του δίνω μια σπρωξιά  και το γκρεμίζω από Κάστρο κ έπεσε και με πλάκωσε!»…

Αυτές τις μνήμες ήρθε και ζωντάνεψε  σε μένα το βιβλίο, που πρόσφατα έθεσε σε κυκλοφορία ο πολύ δημιουργικός συνταξιούχος φιλόλογος Γιώργος Δ. Φρυγανάκης, γόνος Μικρασιάτη ιδιωτικού Καραγκιοζοπαίχτη Πατέρα.
«Ο Καραγκιόζης Ζη»! είναι ο τίτλος του βιβλίου, που μας χάρισε ο Γιώργος. Ένα «ρεπερτόριο» από πενήντα πέντε επίκαιρα  θεατρικά έργα του θιάσου του Καραγκιόζη.

Έργα, που μπορούν ν’ ανέβουν στο «Μπερντέ» και να παρουσιαστούν στο Κοινό.
Έργα, που ζωγραφίζουν τη σημερινή Ελληνική κι όχι μόνο Κοινωνία κι αποδίδονται με χάρη και με στοιχείο κωμικοτραγικό και σατιρικό.
Έργα, που προκαλούν τον κλαυσόγελω. Έργα, που απεικονίζουν τον τρόπο αντιμετώπισης της Ελληνικής Κακομοιριάς από τον Έλληνα.
Έργα, που επιβεβαιώνουν το αδιάψευστο, κατά τον οποίο: «Ο μπουνταλάς την πίκρα του παρηγοριά την έχει»…

Είναι άραγε δυνατό να πεθάνει ο Καραγκιόζης ενόσω θα ζουν ακόμη Έλληνες και Τούρκοι; Αποκλειστικά αποκλείεται! Ακόμη κι αν οι Έλληνες γίνουμε γνήσιοι Ευρωπαίοι. Γιατί ως τώρα, ναι μεν τους μιμούμαστε πολύ, πλην όμως δεν έχομε απόλυτα ταυτιστεί.  Είμαστε σαν καλιγωμένοι Καραγκιόζηδες με γραβάτα. Και σαν Αγλαϊες αλα Ντιόρ.

Όπως τα χνώτα του Τούρκου εξακολουθούν να μυρίζουν παστουρμά, έτσι και τα δικά μας μυρίζουν ξιδόκρασο, έστω κι αν πίνομε μπύρα…
Η κατσίκα «δεν μασάει ταραμά»! Αλλά κάθεται και την αρμέγουν τ’ αφεντικά της.
«Του Έλληνα ο τράχηλος ζυγό δεν υποφέρει»! Αλλά δεν κάνει καμιά προσπάθεια ν’ απαλλαγεί από αυτόν που φορεί δυο αιώνες στο σβέρκο του και δεν εννοεί να τον αποβάλει, γιατί του έγινε συνήθεια, όπως το «κασκόλ» του Εβραίου. Δεν ανέχεται να του θίξεις τον Εγωισμό! Όμως ανέχεται και  τον σκυλοβρίζουν οι «ντιντήδες» της Ευρώπης και  χειρονομούν σε βάρος του άπρεπα, χωρίς αυτός ν’ αντιδρά όπως πρέπει. Είναι παλληκαράς και «δεν καθίζει μύγα στο σπαθί του»! Αλλ’ ανέβηκε  στους ώμους του φίδι κολοβό και περισφίγγει το λαιμό του. Κ ενώ του ‘χει κομμένη σχεδόν την αναπνοή, αυτός καθαρίζει πατάτες…

Πού σαι Μεγαλέξανδρε να καθαρίσεις και να σώσεις από τον όφη τη Βασιλοπούλα!…

Πεθαίνει, λοιπόν, έτσι  ποτέ ο Καραγκιόζης;

Ζη και Βασιλεύει κι επί Απόλυτης Μοναρχίας, κ επί Συνταγματικής Μοναρχίας, κι επί Φασισμού, κ επί Δημοκρατικής Διχτατορίας κ επί Διχτατορικής Δημοκρατίας. Δεν κωλώνει ούτε σ’ ένοπλες περιόδους κατοχής, ούτε με συγκαλυμμένη ή κι ολοφάνερη πτώχευση κι αλλοτρίωση της εξουσίας του κράτους. Επιβιώνει και με φυτοφάρμακα και με μεταλλαγμένα τρόφιμα και με νερό κονσέρβα και μ’ εναέριους ψεκασμούς και με πείνα και με δίψα και στο κρύο και στον καύσωνα και με  γενόσημα και με «Μνημόνια» και με τα ίδια τα δαιμόνια!…

Να ‘σαι καλά Γιώργο, να μας δροσίζεις το καλοκαίρι και να μας ζεσταίνεις το χειμώνα με την πένα σου.
Τώρα μάλιστα που, δεν έχομε διαθέσιμη ούτε σόμπα, ούτε «αιρ κοντίσιον»! Κ η καλύβα μπάζει απ’ όλες τις μεριές! Κι όμως αποτελεί φορολογητέο τεκμήριο και φορολογείται από τον Εβραιοσιωνισμό ως να είναι το Παλάτι του Κοντόσταυλου!…Τώρα μάλιστα που, η Αγλαϊα έκοψε «α λε γκαρσόν» το μαλλί της γιατί δεν υπάρχει μία για κομμωτήριο!
Ο Κολλητήρης επέστρεψε από το Πανεπιστήμιο γιατί έπεσε λουκέτο και στην Εστία και δεν υπάρχει ψιλό για να εστιαστεί αλλού!
Ο Πιρικόγκος  δεν πάει σκολείο, γιατί δεν έχει Δάσκαλο να το ανοίξει!
Ο Κατσαμπρόκος δεν πάει νηπιαγωγείο, γιατί δε λειτουργεί!
Ο Μπαρμπαγιώργος μετακόμισε στη Σπηλιά της Καλυψώς στη Γαύδο και βόσκει ευγονικά κεδρόκουκκα!
Ο Νιόνιος την κοπάνησε στο εξωτερικό.
Ο Χατζιαβάτης πλεύρισε στον Παχιά για να εξασφαλίσει μάσα!
Ο Μορφονιός δεν κυκλοφορεί γιατί δεν έχει κολόνια!
Ο Βεληγκέκας  ανέλαβε φοροεισπράχτορας!
Ο Παχιάς τις φυλακές προεκτείνει για μας τα χτήνη!
Ζαχαρώνει τους Ρωμιούς και θέλει λέει να κάμει Τζαμί τον Παρθενώνα!!!…
Γι’ αυτό, ώσπου να ζουν Έλληνες ο Καραγκιόζης δεν πεθαίνει…

Γιώργος Δ. Φρυγανάκης «Ο Καραγκιόζης ζει» :Δερεδάκης Νίκος

 «Ζει ο Βασιλιάς Αλέξανδρος;», ρωτούσε η γοργόνα τους ναυτικούς. «Ζει και βασιλεύει και τον κόσμο κυριεύει», απαντούσαν αυτοί και έσωζαν το καράβι τους.

 Παραποιώντας την ερώτηση, θα τολμούσα να ρωτήσω: «Ζει ο Καραγκιόζης»;

 Την απάντηση, με τον πιο εμφατικό τρόπο, μας τη δίνει ο Γιώργος Φρυγανάκηςστο νέο του συγγραφικό πόνημα, «Ο Καραγκιόζης ζει», με διευκρινιστικό υπότιτλο, «55 επίκαιρες και διακαιρικές παραστάσεις».

 Ανήσυχο και ευρηματικό πνεύμα ο συγγραφέας, πειραματίζεται προκλητικά, τοποθετώντας το λαϊκό ήρωα με την παρέα του σε θέση καυστικού πολιτικού αναλυτή των γεγονότων που συζητήθηκαν έντονα και συντάραξαν τη χώρα την τελευταία δεκαετία. Μια περίοδο, που καταγράφεται ως πολιτικά ανατρεπτική και ασταθής, που φέρνει νέα πολιτικά ήθη και πολιτικές ζυμώσεις στην ήδη τελματωμένη και αποσαθρωμένη ελληνική κοινωνία.

 Ο Γιώργος Φρυγανάκης αποτελεί ένα σύγχρονο αριστοτελικό πολιτικό ον, που βιώνει την πολιτική και κοινωνική καταβαράθρωση του τόπου, αγωνιά και αντιδρά με το δικό του μοναδικό, λογοτεχνικό τρόπο. Γλωσσοπλάστης και νεολογιστής, επιλέγει, μέσω του αγαπημένου ήρωα των παιδικών του χρόνων, του Καραγκιόζη, να σατιρίσει και να καυτηριάσει τα πολιτικά δρώμενα ως ένας σύγχρονος Σουρής.

 Ο συγγραφέας, παιδί προσφύγων, ένιωσε έντονα στην παιδική του ηλικία τον κοινωνικό ρατσισμό και αποκλεισμό και βρήκε διέξοδο και καταφύγιο στους ήρωες του θεάτρου σκιών που έφερε από τις αλησμόνητες πατρίδες ο πατέρας του, Δημήτρης Φρυγανάκης, ως καραγκιοζοπαίχτης του Προσφυγικού Συνοικισμού του Ρεθύμνου.

 Τις εικόνες αυτές, ακούσματα και βιώματα του άσπρου μπερντέ, τις μεταλλάσει και τις μεταφέρει στη σημερινή ζοφερή πραγματικότητα. Όπως αναφέρει στα προλεγόμενα του βιβλίου, «το έναυσμα για τη συγγραφή έργων του Καραγκιόζη μου το έδωσε κυρίως η εργασία μου “ο Καραγκιόζης ζει” που παρουσίασα στο πανελλήνιο “Συμπόσιο για την κωμωδία και τη σάτιρα”… Εκεί για τις ανάγκες της εργασίας μου και συγκεκριμένα ως επιβεβαίωση της επικαιρότητας του Καραγκιόζη διάβασα ένα μικρό απόσπασμα από το σκετσάκι ο «Καραγκιόζης Δικαστής», όπου κατηγορούμενοι ήταν όλοι οι Υπουργοί Παιδείας. Η απήχηση που είχε… με ενθάρρυνε για τη συνέχεια».

 Το βιβλίο ξεκινά με μια πολυσέλιδη εισαγωγή που ο συγγραφέας αναφέρει την προσωπική σχέση του με τον Kαραγκιόζη, αλλά και μια ενδελεχή, επιστημονικά τεκμηριωμένη, αναφορά στην ιστορία και τις καταβολές του ήρωα του θεάτρου σκιών.

 Στη συνέχεια ακολουθούν 55 «παραστάσεις», όπως τις χαρακτηρίζει ο συγγραφέας, οι περισσότερες απ’ τις οποίες έχουν ήδη δημοσιευτεί είτε στον τοπικό έντυπο Τύπο, είτε στο διαδίκτυο.

 Η πρώτη παράσταση, που πρωτοδημοσιεύτηκε στην εφ. Ρέθεμνος στις 21/12/2004, έχει τίτλο «ο Μέγας Αλέξανδρος και ο…κατηραμένος όφις» και όπως αναφέρει ο συγγραφέας,  γράφτηκε με αφορμή την πολυσυζητημένη ταινία «Μέγας Αλέξανδρος». Στο ρόλο του Ρόμπιν Φοξ ο Καραγκιόζης ενώ στο ρόλο του Προέδρου των ΗΠΑ ο Χατζηαβάτης.

 Και οι επόμενες παραστάσεις κινούνται στο πνεύμα της πολιτικής σάτιρας με θεματολογία παρμένη από τα επίκαιρα της καθημερινότητας.

 Αξίζουν θερμά συγχαρητήρια στον εκλεκτό φίλο Γιώργο Φρυγανάκη που σαν… «σωκρατική αλογόμυγα» συνεχίζει να «ενοχλεί» δημιουργικά…

                                                                        deredakis.blogspot.com

 Γιώργος Δ. Φρυγανάκης , «Ο Καραγκιόζης ζει» Κούνουπας Μανόλης

 «Σκώπτω» σημαίνει περιπαίζω, εμπαίζω, χλευάζω. Ο Αθηναίος και ο Αιλιανός συνέδεσαν τη λέξη με το αρχαίο «σκώψ-σκοπός» που είναι η κουκουβάγια, λόγω του διαπεραστικού και περιπαικτικού της βλέμματος ως κατ’ εξοχήν, σκωπτικός ποιητής, λογίζεται ο σημαντικότερος της αρχαϊκής περιόδου ο εκ της Πάρου Αρχίλοχος, ο οποίος έγραψε δηκτικούς, πικρόχολους στίχους και αυτό υπήρξε το χαρακτηριστικό γνώρισμα της ποίησής του. Γελοιοποιούσε και διακωμωδούσε προκαλώντας κάποιους ισχυρούς να οργιστούν και να αντιδράσουν επιθετικά. Εξευτέλιζε την ανευθυνότητα, την ελαφρότητα, την επιπολαιότητα ενίων αρχόντων, η οποία υπέβοσκε κάτω από μια υποκριτική σοβαροφάνεια, σπουδαιοφάνεια τόμων, που δεν έχουν τίποτα το ουσιαστικό να επιδείξουν και ζουν με ψευδαισθήσεις και αυταπάτες. Ο πολύ μεταγενέστερος του Αρχιλόχου Αριστοφάνης θεωρείται ως ο επιφανέστερος των αρχαίων κωμωδιογράφος και επομένως κατατάσσεται στην πρώτη σειρά. Από τότε μέχρι σήμερα, σε χρονικά κατοπινά, στο χώρο της σάτιρας, θα συναντήσομε πολλές ανάλογες περιπτώσεις, όπως π.χ. στην Επτανησιακή λογοτεχνία.

 Στην Επτάνησο του παραδοσιακού έντεχνου λόγου βρήκε εξ αντικειμένου γόνιμο έδαφος η σκωπτική σάτιρα λόγω του έμφυτου «φιλοσκώμμονα» χαρακτήρα των κατοίκων. Ως εξέχοντες οι Ζακυνθινοί Γουζέλης, ο Σουρμελής και ο κατά τον Παλαμά… αδιάντροπος Κουτούζης.

 Κατ’ εξοχήν όμως σκωπτικός ποιητής θεωρείται ο Κεφαλλονίτης Ανδρέας Λασκαράτος και ως ο υπερβολικά τολμηρός, ο οποίος γι’ αυτό το λόγο επέσυρε την μήνιν της κεφαλλονίτικης αριστοκρατικής γενιάς του Libro d’ Oro, που ήκμασε οικονομικά στα Επτάνησα κατά τον περασμένο αιώνα.

Ο Καραγκιόζης στο πάλαι ποτέ συναρπαστικό εκείνο θέαμα υπήρξε ο χαρακτήρας του φτωχού, και κατά κύριο λόγο, πειναλέου του σκωπτικού, καυστικού Ρωμιού και ο αντιπροσωπευτικός τύπος του αμόρφωτου και ακαλλιέργητου με την ανέμελη και ξέγνοιαστη ζωή. Του Τεμπέλη με την αχαλίνωτη αθυροστομία και καπατσοσύνη. Από τις άλλες βασικές φιγούρες ξεχώριζε άλλοτε εκείνη του Χατζηαβά και του τύπου του δουλοπρεπή και του κόλακα.

 Ο Μπάρμπα-Γιώργος ήταν ο ωραίος τύπος του ατρόμητου, αλλά αγαθού Ρουμελιώτη. Ο κυρ-Διονύσιος ο ξεπεσμένος, παρηκμασμένος αριστοκράτης με την κομψή εμφάνιση και τους εκλεπτυσμένους τρόπους. Ο Σταύρακας ήταν ο τύπος του κουτσαβάκη ψευτοπαλληκαρά. Ο Εβραίος (Χαχάμης) ο χαρακτηριστικός τύπος του πλούσιο Ισραηλίτη εμπόρου από τη Θεσσαλονίκη. Ο Μορφονιός ο ναρκισσευόμενος, ωραιοπαθής, ο οποίος παρά την εξωτερική του απεχθή εμφάνιση αυτοθαυμαζόταν ως γοητευτικός.

 Στο νέο του πόνημα ο παραγωγικός συγγραφέας και εμβριθής ερευνητής Γιώργος Φρυγανάκης έρχεται au moment opportun, στην κατάλληλη στιγμή, όπως λένε οι Γάλλοι, για να μας αιφνιδιάσει με μιαν απροσδόκητη, απολαυστική, δηκτική σάτιρα.

 Πρόκειται για μια ακόμα καινοφανή, πρωτοποριακή, πνευματική δημιουργία και είναι πρόδηλο, από το περιεχόμενο ότι ο συγγραφέας και φιλόλογος έχει μελετήσει και ενδιατρίψει ενδελεχώς τους αρχαίους κωμικούς (Αριστοφάνης), καθώς και ότι έχει ενστερνιστεί και κατανοήσει την τεχνική της δομή και τη διάρθρωση της κωμωδιογραφίας. Ούτω πως επιχειρεί και επιτυγχάνει ένα ασυνήθιστο συγγραφικό εγχείρημα να αναβιώσει ένα λαϊκό, τερπνό θέαμα και να το συνταιριάξει στο τρέχον κοινωνικοπολιτικό γίγνεσθαι.

 Σημείο αναφοράς αυτού του πονήματος πραγματείας, αλλά και διαλογικού λογοτεχνικού είδους είναι η αθυροστομία ενός ακοινώνητου και ανάγωγου, κακομοιριασμένου και ακαμάτη, αλλά και σπιρτόζου εύστροφου και πνευματώδους φτωχού παλιάτσου. Η αυτού εξοχότης ο Καραγκιόζης, στο έξοχο διασκεδαστικό βιβλίο με το πικάντικο τσουχτερό χιούμορ είναι σίγουρο ότι στο μέλλον σε αριστουργηματικές παραστάσεις θα εκθρέψει γενεές γενεών.

 Η διεισδυτική τεχνική στους διαλόγους του ο νεότερος Καραγκιόζης παραπέμπει συνειρμικά στις κλασικές κωμωδίες του Αριστοφάνη και ιδιαίτερα σ’ εκείνες τις αθάνατες όπως ο «Πλούτος» και οι «Σφήκες» που ανέβηκαν επανειλημμένα στο αρχαίο θέατρο της Επιδαύρου.

 Ο Γιώργος Φρυγανάκης με αίσθημα ιστορικής ευθύνης μπροστά στις προκλήσεις των καιρών υπεισέρχεται επί παντός πολυσήμαντου και βαρυσήμαντου σύγχρονου γεγονότος και τον απασχολεί και κάθε έντονος προβληματισμός. Ούτω πως στους συναρπαστικούς διαλόγους του Καραγκιόζη υποβόσκει μια έκδηλη απαρέσκεια για το βεβαρημένο πολιτικό κλίμα και την αποπνικτική περιρρέουσα δυσώδη ατμόσφαιρα του καιρού μας.

Ο Καραγκιόζης του Γιώργου Φρυγανάκη δε μιλά με φληναφήματα και αερολογήματα αλλά με την τρέχουσα πραγματικότητα. Μιλά με ενσυνείδητη εκτροπή και με έλλειψη φραγμών μιας παρορμητικής αχαλίνωτης γλώσσας, όπως είναι του Καραγκιόζη, θα πει την αλήθεια, όσο πικρή κι αν είναι.

 Εξάλλου στόχος του βιβλίου είναι η ανάδειξη της αλήθειας μέσα από κομβικά επεισόδια και μέσα από νοηματικούς, περιεκτικούς διαλόγους με αναμφισβήτητη αυθεντικότητα, ειλικρίνεια και έλλειψη προσποιήσεως και ακκισμού.

Πέραν τούτου τους διαλόγους διανθίζουν τολμηρές φράσεις, σκαμπρόζικα λογοπαίγνια, λέξεις διφορούμενες είτε πολλών σημασιών, εκ παραλλήλου με πλείστα όσα καλολογικά στοιχεία, τα οποία κοσμούν περίτεχνα το ύφος του κειμένου.

 Ούτω πως ο Καραγκιόζης, του σημαντικού πονήματος με τον ομώνυμο τίτλο, όχι μόνον «ζει», ανθεί και… λουλουδίζει αλλά με πολιτικές μεταφορές, δηκτικούς υπαινιγμούς και έμμεσες νύξεις… σπάζει κόκκαλα! Στην αριστουργηματική του φρασεολογία περνούν μηνύματα διαχρονικά και νοηματικά, αλλά και… κωδικοποιημένα. Στιγματίζεται και καυτηριάζεται εμφατικά η εκτεταμένη στη χώρα μας κοινωνική μάστιγα της διαφθοράς. Καταγγέλλεται η αυθαιρεσία, η ανηθικότητα, η σήψη της ηθικής, κοινωνική και πολιτική του δημόσιου βίου.

 Είναι αξιομνημόνευτο γεγονός ότι ο Καραγκιόζης που πρωτοεμφανίστηκε στην Ελλάδα, αποτελούσε ένα «προκλητικό» θέαμα με αστεϊσμούς ειρωνικούς, πνευματώδεις και απολαυστικούς, οι οποίοι συχνά επέσυραν την επέμβαση της αστυνομίας.

 Σκηνή στις παραστάσεις του Καραγκιόζη ήταν και είναι ο κλασικός, φωτισμένος, μακρόστενος μπερντές, που παλαιότερα φωτιζόταν με λυχνάρια λαδιού, αργότερα με λάμπες πετρελαίου και με ασετιλίνη. Ανάμεσα στην παράγκα-χαμοκέλα, την κατοικία του ίδιου του Καραγκιόζη και μέχρι τη χλιδή και το παλάτι του πλουσίου, που είναι το σαράι του Βεζίρη, σε αυτά τα δύο ορόσημα κινείται μια ανθρώπινη κοινωνία απολίτιστη και πρωτόγονη με ταξική διαστρωμάτωση, όπου όμως δεν συναντάμε κάποια επαναστατική ροπή.

Άλλοτε ο Καραγκιόζης ήταν μια διαφορετική ψυχαγωγία, ένα θέαμα για μας τα παιδιά απολαυστικό και μαγευτικό και για το φτωχό, καταπονημένο λαό λυτρωτικό.

 Αξέχαστες θα μείνουν από τα χρόνια της αθωότητας οι φαντασμαγορικές παραστάσεις του καραγκιοζοπαίχτη Παπανικολάου, που έστηνε το μπερντέ του στη Σοχώρα. Τις καρέκλες το «φιλοθέαμον κοινό» τις κουβαλούσε από το σπίτι. Έξω από το καφενείο του Σταγάκη, δίπλα στο γήπεδο καθόμαστε οικογενειακώς εκείνο το βράδυ, για να διασκεδάσομε με τον Καραγκιόζη. Κάποιο άλλο βράδυ είχαμε δει «Το Μέγα Αλέξανδρο και το καταραμένο φίδι», ενώ τώρα θα βλέπαμε τον «Καραγκιόζη βασιλιά» και θα απολαμβάναμε εκτός των άλλων και τη βανίλια. Εποχή δικτατορίας Μεταξά.

 Άξαφνα, απροσδόκητα κατέφθασε μια κουστωδία χωροφυλάκων εισόρμησε πίσω από το μπερντέ. Άρπαξαν, κι έσυραν έξω το φτωχό καραγκιοζοπαίχτη και εκεί μπροστά στα μάτια μας του φόρεσαν χειροπέδες και τον πήγαν στο τμήμα, για ευνόητους λόγους. Ο κόσμος πάγωσε. Αυτή η οδυνηρή σκηνή ακόμα και η φοβία μου έχει μείνει από τα παιδικά μου χρόνια!

 Το βιβλίο είναι αφιερωμένο στον πατέρα του συγγραφέα πρωτοπαλαιστή της Κρήτης, αλησμόνητο Δημήτρη Φρυγανάκη. Τα σκίτσα στα εξώφυλλα έχει φιλοτεχνήσει ένας ταπεινός, σεμνός και αθέατος καλλιτέχνης. Οι γελοιογραφίες του Κώστα Νίκου Δασκαλάκη, ενός ταλαντούχου, ανερχόμενου αστέρα, ανταποκρίνονται πλήρως και εναρμονίζονται με το περιεχόμενο. Εκτός τούτου εμπερικλείουν και έναν ευδιάκριτο συμβολισμό, σχετικό με την πολυδιάστατη προσωπικότητα του Καραγκιόζη.

 Η αισθητική εκτύπωση σε χαρτί πολυτελείας οφείλεται στις Γραφικές Τέχνες Καραγιαννάκη (σελ. 400).

                                                                                        Ρεθεμνιώτικα Νέα, 25.10.2013

 Γιώργος Δ. Φρυγανάκης «Ο Καραγκιόζης ζει»

Μακρής Χρίστος Ιωα.

 Είχε συγκινήσει και σχεδόν συγκλονίσει τον ψυχικό μας κόσμο με το προηγούμενο βιβλίο του ο κ. Φρυγανάκης (στο εξής Γ.Φ), φέρνοντας στην επιφάνεια τον πόνο και την πίκρα, τη φτώχια και τη δυστυχία των Μικρασιατών πού σώθηκαν από το μαχαίρι του Τούρκου ύστερα από την τραγική Μικρασιατική καταστροφή του ’22 κι έφθασαν στο Ρέθεμνος (και όχι Ρέθυμνον). Φρικτή η κατάσταση, θρήνοι και καημοί, «ουδείς γαρ είχε σιδηράν καρδίαν του μη θρηνήσαι ουδ’ είπερ δέκα στόματα και δέκα γλώσσας είχε», κατά το βυζαντινό στίχο.

 Με το παρουσιαζόμενο εδώ βιβλίο του μιαν άλλη, αντίθετη συναισθηματικά κατάσταση με εκείνην του προηγούμενού του, μάς δίνει ο συγγραφέας,  δείχνοντας μας πάλι κατά τον βυζαντινό στίχο, ότι: χαρά και λύπη σύμμεικτα αλλά και κεκραμένα.

 Για τον Καραγκιόζη (από το τουρκικό καρα=μαύρος, παλιάτσος και goz=μάτι, δηλαδή μαυρομάτης) από δω και κάτω ο λόγος.

 Ο Γ.Φ με την επιδεξιότητα πεπειραμένου ερευνητή μας δείχνει τη προέλευσή του από τα βάθη της Ανατολής και την δια μέσου των Τούρκων άφιξή του στον ελληνικό χώρο. Το σπουδαίο όμως είναι τούτο: Όπως συνέβαινε πάντοτε στην ιστορία χιλιετιών του Ελληνισμού, συνέβη και με τον Καραγκιόζη. Και τι συνέβαινε και συμβαίνει; Το λένε ήδη οι αρχαίοι μας πρόγονοι: «ό,τι περ αν Έλληνες βαρβάρων παραλάβωσε, κάλλιον τούτου εις τέλος απεργάζονται».

 Βλέπουμε, λοιπόν, ξεκάθαρα και με ακρίβεια τις χρονολογίες και τα πρόσωπα που έκαμαν την τέλεια προσαρμογή του Καραγκιόζη στην Ελληνική Ψυχολογία, τα ήθη και έθιμά μας και τη γλώσσα μας, προπάντων όμως με την σύγχρονη πραγματικότητα της κοινωνίας και της πολιτικής. Και το σπουδαιότατο αυτό το πέτυχε, λόγω της ποιοτικής δημιουργικής φαντασίας του με το να σκαρώνει δικής του έμπνευσης έργα Καραγκιόζη, όπως δείχνει ακριβώς ο επίτιτλος της εργασίας του.

 Όποιος θέλει να περάσει τις κενές του ώρες και να ξεκαρδιστεί στα γέλια δεν έχει παρά να ανοίξει το «γελογόνο» αυτό βιβλίο.

 Μπράβο στον παλιό μου μαθητή Γ.Φ.

 Και ως επίλογο αυτού του σημειώματός μου προσθέτω ότι απ’ ό,τι βλέπω στην εφημερίδα «Ρέθεμνος» η ποιητική φλέβα του Γ.Φ σαν να πρόκειται να ανοίξει νέο δρόμο στη σύγχρονη Νεοελληνική Φιλολογία, αν και γνωρίζω ότι… πας προφήτης μετά Χριστόν είναι το γνωστό συμπαθές τετράποδο

 Ρέθεμνος, 2.11. 2013

Γιώργος Φρυγανάκης: «Ο Καραγκιόζης Ζει»

 Μπλαζάκης Νίκος

 Αξιότιμοι κύριοι,

Καλησπέρα πέρα για πέρα. Απόψε έχει ωραία και καλή παράσταση ο μπερντές μας. Καθίστε να διασκεδάσετε με την ηρωική, λόγω γεγονότων,  σπαραξικάρδια και σπονδυλωτή κοινωνική κωμωδία «Ο Καραγκιόζης Ζει». Ναι μα το Θεό, θα γλεντήσουμε καλά, θα φάμε, θα πιούμε και νηστικοί θα κοιμηθούμε. Θα γελάσει και το παρδαλό κατσίκι και ο… διάβολος ο αρετσίνωτος!…

 Ναι, «Ο Καραγκιόζης Ζει»!!!

Ο τίτλος του νέου βιβλίου του καλού μου φίλου Γιώργου Φρυγανάκη μπορεί να θεωρηθεί ως αντιστασιακό σύνθημα, ενώ ολόκληρο το βιβλίο ως ένα «καλαντάρι μνήμης» όλων των γεγονότων που βιώσαμε και βιώνουμε μέσα στον παράλογο Kararagoz μπερντέ που ζούμε.

 Στη φιγούρα του Καραγκιόζη καθρεπτίζεται όλος ο λαός που στην καμπούρα του σηκώνει όλα τα λάθη του παρελθόντος και των νυν και που τον αφήνουν αλλήθωρο, για να μην μπορεί να καλοβλέπει. Κι όμως αντιμετωπίζει τη ζωή με θυμόσοφη διάθεση, κέφι και αισιοδοξία σχολιάζοντας, κρίνοντας, σαρκάζοντας και αυτοσαρκαζόμενος. Αυτή δεν είναι η ελληνική ψυχή;

 «55 επίκαιρες και διακαιρικές παραστάσεις», όπως υποδηλώνει ο υπότιτλος του βιβλίου του, έγραψε ο Γιώργος Φρυγανάκης στο 400 σελίδων βιβλίο του για να μας δείξει τη σκιά του καλύτερού μας εαυτού. Αυτού που λίγο ξεχάσαμε και παραμελήσαμε.

Διαβάζοντας τα κείμενα, διαλογικά και μονολογικά, νιώθουμε σαν να γευόμαστε το μυητικό ποτήριο της ζωής, άλλοτε γλυκά και άλλοτε πικρά, άλλοτε βγάζοντας θυμό για τα στραβά και τα ανάποδα και άλλοτε ελπίδα ζωής.

Διαβάζοντας το βιβλίο νιώθουμε να επιβεβαιώνεται ο Γιάννης Σκαρίμπας όταν έλεγε: «Στην απέραντη όχθη πάντα του ντουνιά, όλοι μας παίζουμε με την αιώνια φάρσα της ζωής γελώντας και δακρύομεν».

Παράλληλα, διαβάζοντας το βιβλίο, συνεχόμενα ή επιλεκτικά, όλοι γινόμαστε αντιήρωες όπως τον Καραγκιόζη. Σ’ αυτόν, στα Κολλητήρια του και στην παρέα του  βλέπουμε τον εαυτό μας, την οικογένειά μας και τον περίγυρό μας.

Συστήνω ανεπιφύλακτα το βιβλίο ως μια πολύ καλή συντροφιά για μεγάλους και μεγάλα παιδιά. Θα έλεγα μάλιστα ότι εκτός από προσωπικό απόκτημα θα ήταν ένα πολύ χρήσιμο δώρο από εμάς για τους μικρούς και μεγάλους φίλους μας.

Εύχομαι ολόψυχα στο φίλο μου Γιώργο να ’ναι το βιβλίο του καλοτάξιδο.

 *Ο Νίκος Μπλαζάκης είναι καραγκιοζοπαίκτης, θεωρητικός και ζωγράφος του θεάτρου σκιών

3) Βιβλιοκριτική Ευγενίας Ζαμπετάκη. Από τις εκδόσεις «Γραφικές Τέχνες Καραγιαννάκη» μόλις κυκλοφόρησε το νέο πολυσέλιδο βιβλίο του φωτισμένου παιδαγωγού εκατοντάδων παιδιών, του φιλόλογου, συγγραφέα, λογοτέχνη κ. Γιώργου Φρυγανάκη, με τίτλο «Ο Καραγκιόζης Ζει» και υπότιτλο «55 επίκαιρες και διακαιρικές παραστάσεις».

Ο βιβλιοκριτικός απαιτείται, να μη διακατέχεται από προλήψεις και υποκειμενισμούς, αλλά να είναι αντικειμενικός. Όσον αφορά όμως τον κ. Φρυγανάκη που τον διαβάζω κάθε βδομάδα στον τοπικό τύπο και θαυμάζω τα άρθρα του και αποκόπτω τ’ αριστουργηματικά «Αντιποιητικά» και τ’ αποθηκεύω σ’ ένα φάκελο να τα διαβάσουν και τα εγγόνια μου, όταν έχω διαβάσει τις συνεργασίες τις ποιητικές και πεζογραφικές με τους μαθητές του, στο περιοδικό «Άγονη Γραμμή» τα βιβλία του: Ποιητικό οδοιπορικό στο Ρέθυμνο του χθες και του σήμερα» Ρέθυμνο 2008, «Έργα και Ημέραι» Συνδέσμου Φιλολόγων Ρεθύμνου, Ρέθυμνο 2010, « Η Ρεθυμνιώτικη πένα και οι Πρόσφυγες Μικρασιατικής Καταστροφής», Ρέθυμνο 2011, δε μπορώ να παρουσιάσω το καινούργιο βιβλίο του, χωρίς τη βεβαιότητα ότι πρόκειται για ένα αξιόλογο από κάθε άποψη, πνευματικό δημιούργημα, γι’ αυτό και η ευθύνη μου είναι μεγάλη.

Το έναυσμα για τη συγγραφή έργων Καραγκιόζη, όπως αναφέρει ο συγγραφέας στα προλεγόμενα του, του το έδωσε η εργασία του «Ο Καραγκιόζης Ζει» που παρουσίασε στο Πανελλήνιο «Συμπόσιο για την Κωμωδία και τη Σάτιρα», το οποίο πραγματοποιήθηκε στον Άγιο Νικόλαο το 2004 με τη συνεργασία του Δήμου Αγίου Νικολάου και των Συνδέσμων Φιλολόγων Κρήτης.

Οι σχέσεις του με το λαϊκό αυτό ήρωα έχει βαθιές ρίζες από τα παιδικά του χρόνια, όπως αναφέρει ο συγγραφέας ο Καραγκιόζης σύμφωνα με τη γνώμη του ζει γιατί από τη φύση του είναι αθάνατος, ζει γύρω μας, ανάμεσά μας, μέσα μας ή στη σκιά μας.

Πάντα παρηγορητικός, διασκεδαστικός, αυτοσαρκαστικός, θυμόσοφος και θυμωμένος, με τα στραβά και τα’ ανάποδα που συμβαίνουν γύρω του.

Ο Καραγκιόζης πήρε τα όνειρα τους καημούς και τα μεράκια της Ρωμιοσύνης και τα έκανε γέλιο, τα έκανε τέχνη. Μια τέχνη καδραρισμένη απ’ του καλοκαιριού τη φεγγαράδα και των νυχτολούλουδων την ανάσα, όπως επισημαίνει ποιητικά ο Καραγκιοζοπαίχτης και θεωρητικός του θεάτρου Σκιών Γιάννης Χατζής.

Αυτόν τον Καραγκιόζη θέλει να ζωντανεύει στα κείμενα των πενήντα πέντε παραστάσεων του καινούργιου βιβλίου του, ο συγγραφέας. Οι ιστορίες των ηρώων με τις ιδιαιτερότητες των χαρακτήρων μεταφέρουν τον αναγνώστη χωρίς να το καταλάβει σε προβληματισμό και ψυχαγωγία. Σκηνές ανθρώπινες, συγκινητικές ξετυλίγονται με απόλυτη φυσικότητα μπροστά στον αναγνώστη και καταφέρνουν όχι μόνο να εγκλωβίσουν το ενδιαφέρον του , αλλά τον κάνουν να νιώθει πως ζει μαζί τους. Τ’ ανθρώπινα πάθη, οι προσωπικές τους ιστορίες, οι ξεχωριστοί χαρακτήρες των ηρώων κυλούν μπροστά μας στ’ άσπρο πανί του μπερντέ και ως το τέλος μας κρατούν κοντά τους με την αγωνία και τα ερωτηματικά τους.

Μια σκιά στ’ αχνόφεγγο πανί από μόνη της μας ταξιδεύει άλλοτε σε κόσμους μαγευτικούς ψηλά στα σύννεφα, άλλοτε στους λυγμούς του κάτω κόσμου.

Ο τρόπος που σκιαγραφεί τα θεατρικά δρώμενα ο συγγραφέας είναι άνετος και συναρπαστικός, γιατί η τέχνη του να συναρπάζει και να κρατά τον αναγνώστη ως το τέλος δεμένο με την πλοκή είναι χάρισμα που διακρίνει τον συγγραφέα.

Κάθε μία από τις παραστάσεις του βιβλίου είναι ένα σενάριο ασυναγώνιστης λογοτεχνίας. Η αδάμαστη δύναμη της πένας, το αυθεντικό ύφος του συγγραφέα, η συναρπαστική αφήγηση, τα αφυπνιστικά μηνύματα μέσα από τους θεατρικούς μονολόγους κάνουν όλο το πνευματικό έργο, ένα πραγματικό αριστούργημα λυρισμού.

Θ’ αναφέρω δείγματα διαλόγων για ν’ αποδείξω το αληθές των όσων αναφέρω παραπάνω. Διαλέγω τις παραστάσεις που αναφέρονται στα κρητικά έθιμα. Στην παράσταση «Ο Καραγκιόζης σε κρητικό γάμο» καυτηριάζει ειρωνικά τις σπατάλες στα φαγητά, τα κρασιά, τις μπαλωτές, το νεοπλουτισμό με το ουίσκι, θυμάται το δικό του γάμο με τις ξερές σταφίδες και ρωτά το Μανούσο τον Κρητικό.

– Καραγ.: Δε μου λες, αυτοί που φεύγουν τι κουβαλούν στις νάιλον τσάντες;
– Μαν.: Περισσεύματα για τα σκυλιά τους.
– Καραγ.: Μήπως για την κοιλιά τους;
– Μαν.: Αυτό γίνεται από παλιά, αλλά εσύ στην κοιλιά έχει το-νου σου.

– Καραγ.: Καλά εδώ δεν έφτασε η οικονομική κρίση;

Ένα ακόμη διάλογο ειρωνικό και χιουμοριστικό συγχρόνως θα παραθέσω και θ’ αφήσω να διαβάσετε το πολύ ωραίο αυτό βιβλίο, να βγάλετε τα δικά σας συμπεράσματα, ν’ απολαύσετε το λεπτό χιούμορ, να αισθανθείτε λίγη χαρά μέσα στην αποπνιχτική ατμόσφαιρα των ημερών που περνάμε.

– Καραγ.: Καλοπερνούσες στη Κρήτη και μαύρα μάτια κάναμε να σε δούμε!
– Μαν.: Ασ’ τα! Δικαστήριο είχα και για ένα μέτρο σκοινί έφαγα ένα μήνα φυλακή και 10.000 πρόστιμο!
– Καραγ.: Εμά μωρέ! Για ένα μέτρο σκοινί;
– Μαν.: Ναι, μα το Θεό! Μόνο που στην άκρη του είχε και μια αίγα!…
– Χατζ.: Μα γιατί μωρέ, Μανούσο μου, στα χωριά της Κρήτης τρώτε συνέχεια κρέας;

– Μαν.: Γιατί τα μακαρόνια τα πληρώνουμε!…

Θερμά συγχαρητήρια στο κ. Γιώργο Φρυγανάκη για το εξαιρετικό βιβλίο του «Ο Καραγκιόζης Ζει». Εύχομαι να έχει καλή υγεία, να εξακολουθεί να δραστηριοποιείται ως αρθρογράφος ή δοκιμιογράφος και ως επιμελητής ή κριτικός βιβλίων. Εύχομαι να έχει πάντα εμπνεύσεις και να γράφει πολλά υπέροχα βιβλία, όπως αυτά που έχει γράψει ως τώρα.

* Η Ευγενία Ζαμπετάκη είναι συνταξιούχος δασκάλα,λογοτέχνις

2) Βιβλιοκριτική: Του Μανόλη Καλλέργη, γιατρού στο Γιώργος Φρυγανάκης: «Ο Καραγκιόζης ζει».Εκδόσεις Καραγιαννάκη. Σελίδες 400.

Την ίδια στιγμή που οι Έλληνες δεν λένε να συνέλθουν από τη …χαρά τους για τη νίκη της κυρίας Μέρκελ στις Γερμανικές εκλογές, εγώ είχα τη χαρά να πάρω στα χέρια μου το «πρωτογενές πνευματικό πλεόνασμα» του φίλου φιλολόγου Γιώργου Φρυγανάκη.

Το καινούργιο βιβλίο του φίλου και συμμαθητή μου, είναι γεγονός!

Δεν νομίζω βέβαια ότι στους άγριους καιρούς που ζούμε η έκδοση ενός νέου βιβλίου σημαίνει πολλά για πολλούς. Για κάποιους σαν κι εμένα όμως, ένα νέο βιβλίο σημαίνει κάτι: Πως δεν χάθηκαν όλα. Πως κάποιοι εννοούν να φυλάγουν κάποιες Θερμοπύλες. Πως η Ελλάδα έχει τους δικούς της «ορκισμένους» οι οποίοι τον «πυρήνα» τους τον ελληνικό, δεν θα δεχτούν να τον παραδώσουν.

      Τίτλος του βιβλίου: «Ο Καραγκιόζης ζει». Υπότιτλος: «55 επίκαιρες & διακαιρικές παραστάσεις». 

        Τελικώς, ο Έλληνας Καραγκιόζης ζει! Διότι ο Τούρκος «Καραγκιόζ» έχει προ πολλού πεθάνει και οι Τούρκοι δείχνουν τον τάφο του στην Προύσα. Υπερηφανεύονται και καλά κάνουν. Ο Έλληνας Καραγκιόζης όμως εξακολουθεί να ζει, μας εξηγεί ο συγγραφέας, διότι είναι ιδεολογία και σαν ιδεολογία δεν γίνεται να πεθάνει. Όχι μόνο ζει αλλά τείνει να γίνεται τόσο περισσότερο δημοφιλής όσο βαθύτερα μπαίνομε μέσα στην δραματική αυτή για την Ελλάδα οικονομική φάση. Ο λόγος είναι απλός: O Καραγκιόζης είναι ένα θέαμα λαϊκό, απλό, με ρίζες βαθιές, τα μέγιστα λυτρωτικό για μας τους έλληνες, εκεί που μας έχουν καταντήσει.

Ας δούμε πως μπορούμε να χαρακτηρίσομε το βιβλίο. Μιλάμε για ένα βιβλίο πρώτιστα συναισθηματικό, αφού ζωντανεύει τις αναμνήσεις του συγγραφέα από τον πρώτο της ζωής του καραγκιοζοπαίχτη, τον πατέρα του. Είναι όμως και ένα βιβλίο επιστημονικό αφού η ίδια η εισαγωγή του βιβλίου είναι ουσιαστικά μια μελέτη πάνω στο αντικείμενο «Καραγκιόζης».

Πάνω απ’ όλα όμως είναι ένα βιβλίο βαθύτατα πολιτικό. Ο Καραγκιόζης είναι από τη φύση του τύπος λαϊκός, ο άνθρωπος της διπλανής πόρτας, πολύ μακριά απ’ τα σαλόνια και τον καθωσπρεπισμό, ένας διαχρονικός αδιόρθωτος έλληνας με τα βάσανα, την αβεβαιότητα, τη στωικότητα, τη φιλοσοφική διάθεση, την αθυροστομία, την ελπίδα, τα όνειρα. Στη δική του κυρτωμένη πλάτη και στο κουρασμένο του κορμί έχουν φορτώσει σήμερα οι …εγκέφαλοι, το κύριο βάρος της κρίσης.

Από την άλλη μεριά ο Φρυγανάκης είναι ένας συγγραφέας που ξέρει να κατακτά τον αναγνώστη με την αμεσότητα και την πληρότητα της γραφής του. Η ευθυβολία του είναι «σκανδαλώδης». Τα λογοπαίγνια, βροχή. Οι παροιμίες και οι λαϊκές ρήσεις που βάζει στο στόμα των ηρώων του θεάτρου σκιών θα πρέπει να ξεπερνούν τις διακόσιες.

Αλλά και η χρονική στιγμή που επέλεξε για την έκδοση του βιβλίου του ο συγγραφέας, κι αυτή δεν είναι τυχαία:       Δεν αντέχει άλλο ο Φρυγανάκης! Δεν αντέχει και πρέπει να μιλήσει, πρέπει να «τα πει»! Έτσι λοιπόν επιστράτευσε τον πολύπειρο Καραγκιόζη για να τα πούνε …παρέα.

      Είναι φανερό ότι ο συγγραφέας -ο οποιοσδήποτε συγγραφέας- μέσα στα βιβλία του δεν μπορεί να κρυφτεί:       Αποκαλύπτει διάπλατα τον χαρακτήρα του, τα πιστεύω του, τις αρχές του. Το ίδιο συμβαίνει στην περίπτωση του Φρυγανάκη και του «Καραγκιόζη του».

Μέσα στο βιβλίο παραθέτει και υπογράφει 55 κείμενα για Καραγκιοζοπαραστάσεις οι οποίες είτε παιχτούν είτε απλά διαβαστούν, ξεδιπλώνουν ανάγλυφη την ιδεολογία και τα πιστεύω του.

Συμπέρασμα: Πρώτη φορά νομίζω στα χρονικά, ένας δημιουργός Καραγκιόζη συμβαίνει να είναι  συγχρόνως και φιλόλογος. Για τούτο, ο δημιουργός αυτός μπορεί (και δικαιούται): Nα ακριβολογεί ή να πελαγοδρομεί, να περιφέρεται ή να παραφέρεται, να μορφάζει ή να μας ξελογιάζει, να πετιέται από το φως στο σκοτάδι, να χάνεται σε δρομάκια στενά ή να χορεύει καταμεσής του δρόμου!
Εκείνος το δικαιούται. Εσείς, απολαύστε τον.

1) Βιβλιοκριτική Βασιλικής Ματάκη στο: Γιώργος Φρυγανάκης, Ο Καραγκιόζης Ζει. Αυτοέκδοση. Ρέθυμνο 2013.

 Μικρασιατικές καταβολές αναμεμειγμένες με βιώματα προσφυγικού καταυλισμού, αιτία φιλολογικής εργασίας περί Καραγκιόζη και των εντρυφησάντων περί αυτόν, ωθούνγλωσσοπλάστην εις συγγραφήν «55 επικαίρων και διακαιρικών παραστάσεων» του γόνου της ανατολής, Καραγκιόζ μεταλλαχθέντος εις Έλληνα Καραγκιόζη, διαφερόντων μεταξύ των ως ο τουρκικός του ελληνικού αφεψήματος του καφέ, δυνάμενες να χρησιμοποιηθούν σεναριακώς, παιδαγωγικώς και εν γένει ψυχαγωγικώς, ρεουσών ως το ύδωρ της «εθνικής βρυσομάνας».

Συγγραφεύς φύσει ειρωνικός, μεταπλάθει εαυτόν εις τον ήρωα του, σατιρίζων άνευ ύβρεων, χαρακτηριστικόν του πρωταγωνιστή του, ειρωνικά με δόσεις πικρίας, την κοινωνικήν και πολιτικήν επικαιρότητα εβδομαδιαίως εις τον μπερντέ τοπικής εφημερίδος, συγκεντρώσας απάσας τις σεναριακές ιστορίες του εις καλαίσθητον βιβλίον οδηγόν εις ευχάριστον προβληματισμόν.